KHÁI NIỆM KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

Kinh tế thị trường là kiểu tổ chức kinh tế xã hội mà trong đó các quan hệ kinh tế, phân phối sản phẩm , lợi ích đều do các quy luật của thị trường điều tiết, chi phối. Kinh tế thị trường là nền kinh tế được vận hành theo cơ chế thị trường mà cơ chế thị trường là tổng thể các nhân tố quan hệ cơ bản, vận động dưới sự chi phối của quy luật thị trường trong môi trường cạnh tranh nhằm mục đích sinh lợi.Việc mua, bán hàng hoá, dịch vụ trên thị trường (người bán cần tiền, người mua cần bán và họ phải gặp nhau trên thị trường) thì nền kinh tế đó gọi là nền kinh tế thị trường.

- Kinh tế thị trường là cách tổ chức nền kinh tế - xã hội, trong đó các quan hệ kinh tế của các cá nhân, các doanh nghiệp đều biểu hiện qua quan hệ mua-bán hàng hoá, dịch vụ trên thị trường và thái độ cư xử của từng thành viên chủ thể kinh tế là định hướng vào việc tìm kiếm lợi ích của chính mình theo sự dẫn dắt của giá cả thị trường.

- Kinh tế thị trường là kinh tế hàng hoá phát triển ở trình độ cao. Khi tất cả các quan hệ kinh tế trong quá trình tái sản xuất xã hội đều được tiền tệ hoá, các yếu tố của sản xuất như: đất đai và tài nguyên, vốn bằng tiền và vốn vật chất, sức lao động, công nghệ và quản lý, các sản phẩm dịch vụ tạo ra, chất xám đều là đối tượng mua - bán và hàng hoá.

-Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế tự do cạnh tranh.luôn tạo ra lực lượng sản xuất cho xã hội, tạo ra sự dư thừa hàng hoá để cho phép thoả mãn nhu cầu ở mức tối đa. Là nền kinh tế phát triển nhanh, hiệu quả, bền vững và chủ động hội nhập kinh tế thành công

Ưu điểm của kinh tế thị trường:

+Kinh tế thị trường luôn tạo ra cơ hội cho mọi người sáng tạo,

+luôn tìm cách để cải tiến lối làm việc và rút ra những bài học kinh nghiệm về thành công hay thất bại để phát triển không ngừng.

+Kinh tế thị trường tạo ra cơ chế đào tạo, tuyển chọn, sử dụng người quản lý kinh doanh năng động, có hiệu quả và đào thải các nhà quản lý kém hiệu quả.

+Kinh tế thị trường tạo ra môi trường kinh doanh tự do, dân chủ trong kinh tế bảo vệ lợi ích người tiêu dùng.

+Kinh tế thị trường là một hệ thống tự điều chỉnh nền kinh tế, bảo đảm có năng suất, chất lượng và hiệu quả cao, dư thừa và phong phú hàng hóa. Dịch vụ được mở rộng và coi như là hàng hoá. Thị trường năng động, luôn luôn đổi mới mặt hàng, công nghệ

Hạn chế của kinh tế thị trường:

 - Kinh tế thị trường chú trọng đến những nhu cầu có khả năng thanh toán, không chú ý đến những nhu cầu cơ bản của xã hội.

- Kinh tế thị trường, đặt lợi nhuận lên hàng đầu , cái gì có lãi thì làm, không có lãi thì thôi nên nó không giải quyết được cái gọi là “hàng hoá công cộng” (đường xá, các công trình văn hoá, y tế và giáo dục .v.v.)

- Trong nền kinh tế thị trường có sự phân biệt giàu nghèo rõ rệt: giàu ít, nghèo nhiều, bất công xã hội.

 Do tính tự phát vốn có, kinh tế thị trường có thể mang lại không chỉ có tiến bộ mà còn cả suy thoái, khủng hoảng và xung đột xã hội nên cần phải có sự can thiệp của Nhà nước.

LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

Có mầm mống từ trong xã hội nô lệ, hình thành trong xã hội phong kiến và phát triển cao trong xã hội tư bản chủ nghĩa, có nguồn gốc từ kinh tế hàng hóa: kinh tế hàng hóa ra đời từ kinh tế tự nhiên, nhưng còn ở trình độ thấp, chủ yếu là sản xuất hàng hóa với quy mô nhỏ bé,kỹ thuật thủ công năng suất thấp, còn kinh tế thị trường là kinh tế hàng hóa phát triển cao, đạt đến trình độ thị trường, trở thành yếu tố quyết định sự tồn tại hay không tồn tại của người sản xuất hàng hóa. Lấy khoa học, công nghệ hiện đại làm cơ sở và sản xuất xã hội hóa cao. Có lịch sử phát triển lâu dài nhưng cho đến nay nó mới biểu hiện rõ nhất trong chủ nghĩa tư bản.

èChủ nghĩa tư bản không sản sinh ra kinh tế hàng hóa, do đó kinh tế thị trường với tư cách là kinh tế hàng hóa ở trình độ cao không phải là sản phẩm riêng của chủ nghĩa tư bản.mà là thành tựu phát triển chung của nhân loại.

BẢN CHẤT CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG:

+Nền kinh tế nhiều thành phần dựa trên nhiều hình thức sở hữu (công hữu, tư hữu…)

+Các chủ thể kinh tế có tính độc lập, có quyền tự do trong sản xuất kinh doanh.

+Giá cả do thị trường quyết định, hệ thống thị trường được phát triển đầy đủ và có tác dụng là cơ sở cho việc phân bổ các nguồn lực kinh tế.

+Vận động theo các quy luật vốn có của nền kinh tế thị trường như quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh, quy luật giá trị.

+Phải có sự điều tiết vĩ mô của nhà nước thông qua pháp luật kinh tế, kế hoạch hóa, các chính sách kinh tế.( Sự can thiệp của Nhà nước sẽ đảm bảo hiệu quả cho sự vận động của thị trường được ổn định, nhằm tối đa hoá hiệu quả kinh tế, bảo đảm định hướng chính trị của sự phát triển kinh tế, sửa chữa khắc phục những khuyết tật vốn có của kinh tế thị trường, tạo ra những công cụ quan trọng để điều tiết thị trường ở tầm vĩ mô. Bằng cách đó Nhà nước mới có thể kiềm chế tính tự phát của kinh tế thị trường, đồng thời kính thích đối với sản xuât thông qua trao đổi hàng hoá dưới hình thức thương mại). nghĩa hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

ĐẶC ĐIỂM CỦA KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

+Trong cơ chế thị trường, những vấn đề có liên quan đến việc phân bổ và sử dụng nguồn tài nguyên sản xuất khan hiếm như lao động, vốn,…về cơ bản được giải quyết khách quan thông qua sự hoạt động của các quy luật kinh tế đặc biệt là quy luật cung cầu.

+Khách hàng giữ vị trí trung tâm trong nền kinh tế thị trường; quyết định sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải tìm mọi cách để thu hút thoả mãn nhu cầu của khách hàng với phương trâm “khách hàng là thượng đế”.

+Tất cả các mối quan hệ giữa các chủ thể kinh tế được tiền tệ hoá. Tiền tệ trở thành thước đo hiệu quả kinh tế của các hoạt động sản xuất kinh doanh.

+Lợi nhuận là yếu tố trung tâm, là động lực thúc đẩy phát triển sản xuất, tăng năng suất lao động và hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh.

+Thông qua các quy luật kinh tế đặc biệt là sự linh hoạt trong giá cả nền kinh tế thị trường luôn duy trì sự cân bằng giữa cung- cầu của các loại hàng hoá, dịch vụ, hạn chế xảy ra khan hiếm hàng hoá.

THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC:

+Đường lối đổi mới của Đảng đã được thể chế hóa thành Hiến pháp, pháp luật, tạo hành lang pháp lý cho nền kinh tế thị trường, định hướng XHCN hình thành và phát triển.

+Chế  độ sở hữu và cơ cấu các thành phần kinh tế được đổi mới cơ bản từ sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể là chủ yếu sang nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phân kinh tế đan xen hỗn hợp, trong đó kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo, tạo động lực và điều kiện thuận lợi cho khai thác tiềm năng trong và ngoài nước vào phát triển kinh tế- xã hội. Phân phối tính đến hiều quả.

Các loại thị trường cơ bản đã ra đời và từng bước phát triển thống nhất trong cả nước, gắn với thị trường khu vực và thế giới. Cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước đã đi vào cuộc sống, doanh nghiệp và doanh nhân được tự chủ kinh doanh, cạnh tranh lành mạnh để phát triển.

+Giai đoạn 1986-1990, giai đoạn đầu của công cuộc đổi mới, khủng hoảng kéo dài nhưng đã đạt được những thành tựu bước đầu rất quan trọng. GDP tăng 4,4%/năm.

+Giai đoạn 1991-1995 GDP bình quân tăng 8,2%/năm. Giai đoạn 1996-2000 mặc dù cùng chịu tác động của khủng hoảng tài chính khu vực, thiên tai nghiêm trọng xảy ra liên tiếp nhưng chúng ta vẫn duy trì được tốc độ tăng GDP đạt 7%.

+ Bình quân từ năm 1991-2000 GDP tăng 7,6%/năm.

Thực trạng kinh tế Việt Nam

Từ cuối năm 1986 Việt Nam đang trong quá trình đổi mới để phát triển kinh tế – xã hội và hội nhập thế giới.

Quá trình đó được bắt đầu vào lúc tình hình kinh tế – xã hội của đất nước gần như rơi vào đáy cuả cuộc khủng hoảng. Sản xuất nông nghiệp trì trệ, nạn thiếu lương thực xảy ra triền miên, sản xuất công nghiệp theo thống kê vẫn tăng về giá trị nhưng thật ra đại đa số nhà máy, xí nghiệp quốc doanh ở tình trạng lãi giả, lỗ thật, vì được nhà nước bao cấp tràn lan lưu thông phân phối ách tắc. Lạm phát đạt tới tốc độ” phi mã” với chỉ số tăng giá bán lẻ năm 1986 là 774,7%.

Những điều nói trên cộng với những hậu quả nặng nề chưa giải quyết xong của hơn 30 năm chiến tranh ác liệt, đã khiến cho đời sống của tầng lớp nhân dân sa sút nghiêm trọng. ở thành thị lương tháng của công nhân, viên chức không đủ chi tiêu cho các nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. ở nông thôn lúc giáp hạt có tới hàng triệu gia đình thiếu ăn; tiêu cực xã hội lan rộng, lòng dân không yên.

Sau thất bại của cuộc tổng đIều tra giá- lương – tiền (9/1985) đại đa số quần chúng nhân dân cảm thấy không thể sống như cũ được nữa, đồng thời các cơ quan lãnh đạo, quản lý của Đảng và nhà nước  cũng thấy rõ không thể tiếp tục duy trì những chủ trương chính sách đã lỗi thời.

Với phương châm nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật đã nghiêm khắc tự phê bình về chủ trương, chính sách, sai lầm mang tính giáo đIều, chủ quan duy ý chí trong cải tạo XHCN và xây dựng XHCN trước đây, đồng thời đề ra đường lối nhằm đưa đát nước ra khỏi cuộc khủng hoảng di vào thế ổn định và phát triển