Nếu đề rơi vào đoạn này thì trước khi vào phân tích phải tóm gọn được nội dung phần thơ trước. Làm tương tự ví dụ phần 2.

Đất Nước là sự thống nhất giữa cái riêng và nét chung, trộn lẫn dung hòa; Đất Nước chính là "máu xương của mình", mỗi người phải có trách nhiệm với Đất Nước:

Đất Nước không chỉ hiện lên ở không gian địa lý, ở chiều dài lịch sử, chiều sâu văn hóa mà Đất Nước còn có trong mỗi người, hiện thân trong mỗi con người:

"Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước."

NÂNG CAO: Nhà thơ Sóng Hồng từng nhận xét: "thơ là tình cảm, lý trí kết hợp một cách nhuần nhuyễn và có nghệ thuật. Tình cảm ấy và lý trí ấy được diễn đạt bằng những hình tượng đẹp đẽ qua những lời thơ trong sáng vang lên nhạc điệu khác thường." -> Qua những dòng thơ trăn trở của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy ở đó không chỉ đơn thuần là những vần thơ mà còn là tư tưởng, cảm xúc, tình cảm của tác giả. Ông đã gửi gắm tâm tư của mình vào đất nước, "Đất Nước trong anh và em hôm nay". Đặc biệt hơn đó là cách xưng hô "anh em" ngọt ngào tha thiết với một giọng thơ thủ thỉ, tâm tình.

Đất Nước có trong những hình ảnh bình dị, đời thường của cuộc sống hàng ngày từ miếng trầu bà ăn, hạt gạo ta trồng, cây tre ven đường hay những con đường đến trường, nơi ta từng hẹn hò. Và hơn thế, Đất Nước còn hóa thân trong hình hài của mỗi con người, có trong máu thịt, trái tim, hơi thở, sự sống của mỗi cá nhân. Chính vì thế mà Nguyễn Khoa Điềm nói rằng đất nước hiện hữu trong "anh" và "em", trong mỗi cá nhân đã và đang sống trên dải đất hình chữ S ấy.

Bên cạnh sự nhận thức và khẳng định Đất Nước hóa thân, kết tinh trong cuộc sống của mỗi người, nhà thơ còn cho thấy Đất Nước là sự gắn bó hòa quyện sâu sắc giữa cá nhân và cộng đồng, giữa tinh yêu lứa đôi và tình yêu Tổ quốc:

"Khi hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Khi chúng ta cầm tay mọi người

Đất nước vẹn tròn, to lớn."

Đất Nước là nơi ta từng hò hẹn, là nơi em "đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm". Và giờ đây, Đất Nước là nơi "hai đứa cầm tay." Cầm tay để trao gửi yêu thương, thề nguyền đính ước, để trao duyên mặn nồng. Và khi đó "Đất Nước hài hòa nồng thắm". Tình yêu đôi lứa trở thành bệ phóng vun đắp cho tình yêu gia đình, quê hương, đất nước. Hạnh phúc của mỗi cá nhân được tạo nên bởi niềm hạnh phúc chung của cả dân tộc.

- Nếu khi "hai đứa cầm tay" biểu hiện mối quan hệ cá nhân gắn bó với nhau, giữa anh và em thì "khi chúng ta cầm tay mọi người" lại khẳng định mối quan hệ đoanf kết, yêu thương giữa cá nhân với cộng đồng.

- Từ "hài hòa nồng thắm" đến "vẹn tròn to lớn" là cả một bước phát triển đi lên của lịch sử dân tộc, là quá trình tiếp nhận những giá trị bền vững, thiêng liêng trong đời sống tinh thần, tình cảm của mấy nghìn năm Đất Nước để rồi tạo ra mối thân tình đoàn kết của đồng bào, đồng chí.

Và cũng từ đó, những lời dạy tha thiết và nghiêm khắc của cha ông vẫn luôn là bài học về đạo lí làm người, về tình yêu thương đùm bọc gắn bó.

"Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng"

Những câu thơ tiếp theo đã thể hiện niềm tin vào tương lai của Đất Nước với một viễn cảnh tươi sáng, huy hoàng:

"Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Đến những tháng ngày mơ mộng."

- Các từ ngữ "mai này" "lớn lên", "đi xa" trong tháng ngày mơ mộng đã cho thấy cái nhìn tích cực về một tương lai tốt đẹp, một hành trình chinh phục ước mơ thật đẹp đẽ.

- Động từ "mang" kết hợp với "đất nước" khiến cho người đọc hình dung, "Đất nước" không chỉ là khái niệm trừu tượng mơ hồ, mà đất nước trở nên hữu hình gắn bó với bổn phận, trách nhiệm của mỗi con người.

- Lời nhắn nhủ chân thành, thấm thía của tác giả đã hướng đến thế hệ mai sau, những người sẽ "gánh vác phần người đi trước để lại", xây dựng Đất Nước giàu đẹp văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu như lời Bác Hồ từng căn dặn.

Bốn câu thơ cuối của đoạn thơ là cảm xúc trào dâng khi nhà thơ thấm thía sâu sắc ý thức trách nhiệm của cá nhân với Đất Nước:

"Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn đời."

- Nguyễn Khoa Điềm sáng tác bản trường ca MĐKV với mục đích thức tỉnh ý thức trách nhiệm cao cả trong mỗi con người, thế nhưng lời thơ của ông không đặt nặng, không vang lên như một mệnh lệnh. Trái lại, giọng thơ lại thủ thỉ, tâm tình khi tác giả dùng cặp từ xưng hô "anh – em". Chính điều ấy đã làm nên chất thơ trữ tình chính luận trong ông – tính chính luận không hề mang vẻ khô khan, không còn mang màu sắc giáo huấn mà là lời tự nhủ, tự dặn chân thành xuất phát từ trái tim.

Có những tượng đài bất tử về đất nước xuất hiện trong thi ca nhưng khi nói đất nước về đời người thì có lẽ chỉ có Nguyễn Khoa Điềm. "Máu, xương" là hai thành tố không thể thiếu trong sự sống của mỗi con người. Như vậy đất nước gắn bó máu thịt, đất nước có vai trò ý nghĩa quan trọng đối với mỗi cá nhân. Bởi như Chế Lan Viên đã từng viết:

"Ôi tổ quốc ta yêu như máu thịt

Như cha mẹ ta như vợ như chồng"

- Tiếp đến tác giả đã nhấn mạnh khắc sâu vào ý thức và trọng trách của mỗi con người qua điệp cấu trúc câu cầu khiến kết hợp với điệp ngữ "phải biết".

- Tác giả đã liệt kê một loạt các động từ mạnh theo chiều tăng tiến: gắn bó, san sẻ, hóa thân.

- "Gắn bó" là chúng ta phải dành cho đất nước một tình yêu tha thiết sâu nặng và chung thủy.

- Còn "san sẻ" là mỗi người phải biết chia sẻ gánh vác trách nhiệm với sự khó khăn của đất nước.

- Phần cuối cùng "hóa thân" là mức độ cao nhất, sẵn sàng hy sinh, dâng hiến tuổi xuân để làm nên mùa xuân của đất nước.

è Lời thơ như từng đợt sóng xô vào lòng người đọc, từng đợt từng đợt, để khắc sâu trách nhiệm của mỗi cá nhân với đất nước.

 TỔNG KẾT NGHỆ THUẬT: bằng giọng điệu trữ tình tha thiết khiến cho lời thơ thấm thía đi vào lòng người đọc không bị khô khan, cứng nhắc. Từ đó nhà thơ nhắc nhở mỗi con người phải biết góp sức mình để làm nên sự trường tồn của đất nước. Đặt trong hoàn cảnh khi bài thơ ra đời, đoạn thơ có tác dụng to lớn trong việc cổ vũ, động viên khơi dậy tinh thần trách nhiệm, đặc biệt là thế hệ trẻ cùng cống hiến cho đất nước.

-----

Nguyễn Khoa Điềm chưa mất, đừng có dại mà viết là "để lại cho đời" hay kiểu kiểu thế nghe chưa :)).