Làm thế nào để trở thành người văn minh, khôn ngoan và thuyết phục? Bước sau viết đúng chính tả, dùng đúng từ ngữ, biết cách gõ cách sau dấu câu là tuyệt đối không công kích cá nhân (personal attack/ad hominem) khi tranh luận.

Công kích cá nhân là lỗi ngụy biện (fallacy) cơ bản và phổ biến. Đó là khi thay vì đưa ra lập luận có liên hệ với chủ đề thì người nói bắt đầu tấn công đối phương mà không chỉ ra được quan hệ. Vì sao đây là một lỗi ngụy biện? Vì khi đó đối phương không nằm trong mối quan hệ với vấn đề, giống như hai biến cố độc lập trong xác suất. Mọi công kích cá nhân lúc đó đều là không hợp lệ.

Thực ra ai trong số chúng ta ít nhiều cũng từng mắc lỗi này không chỉ trong quá trình tranh biện mà ngay cả trong lối suy nghĩ. Biết được về nó giúp chúng ta suy nghĩ chính xác và công bằng hơn.

Ví dụ điển hình của loại lỗi này là: "Mày có hát/diễn/nhảy/... hay bằng nó không mà đòi chê?" Quen thuộc chứ?

Để nhận diện công kích cá nhân thì tốt hơn hết là phân loại. Một số dạng cơ bản và có dây mơ rễ má là (mấy cái tên có thể là mình phóng tác):

1. Khủng bố (Abusive)

Tấn công vào đối phương trực diện và nghiêm túc về bất cứ thứ gì.

A: Mày không nên đánh bạn.
B: Thằng mặt lợn trán dô như mày thì biết cái gì? Hôm qua mày còn bị cô phạt nữa.

2. Thiên vị (Circumstantial)

Bác bỏ lập luận của đối phương vì tin đó là do lợi ích hoặc thiên kiến cá nhân.

A: Cái xe này tốt nhất đấy.
B: Anh bảo thế vì anh muốn bán nó thôi.

3. Ngưu tầm ngưu mã tầm mã (Guilt by Association)

Dựa vào một mối tương đồng nào đó để kết luận.

A học trường X và học rất kém. B cũng học trường X nên chắc nó cũng học kém.

Ngược lại sẽ tồn tại kiểu lập luận như sau:

Tao học trường Y, trường Y hơn trường mày  nên mày không có tư cách cãi tao.

4. Mày cũng thế (Tu quoque)

Chỉ ra rằng người kia không đủ tư cách đưa ra kết luận vì mắc phải lỗi tương tự.

A: Chữ mày xấu thế.
B: Chữ mày cũng thế thì đòi nói ai?

Gần gũi với Tu quoque là kiểu lập luận: Chúng ta không nên dùng Facebook vì nhà sáng lập nó không cho con dùng (Facebook có hại).

5. Bôi xấu (Poisoning the well)

Hạ thấp uy tín của người nói.

A: Sắp tới đây B sẽ chào đón các bạn bằng một bài diễn văn hiểm độc, bảo thủ và sặc mùi công kích cá nhân.

6. Đàn bà biết cái gì (Ad feminam)

Kiểu lập luận đánh vào giới tính.

7. Tâng bốc (Inverse ad hominem)

Ngược với công kích, loại này cố tình chỉ nêu ra điểm tốt của cá nhân từ đó bảo vệ quan điểm.

Kiểu như: Nó giỏi thế nói thể nào chả đúng.

8. Sao tao phải nghe mày? (Credentials)

Lập luận cho rằng đối phương không đủ tư cách kết luận.

A: E hát chán quá.
B: Mày là chuyên gia thanh nhạc à mà đòi nói?

9. Kiềm chế kiềm chế (Tone policing)

Chặn họng bằng cách cho rằng thái độ người kia là thái quá.

A: Cái áo anh kia bán vừa đắt vải lại xấu.
B: Có sao đâu chị nhạy cảm quá thôi.

10. Vắng mợ chợ vẫn đông (Ergo decedo)

Yêu cầu người chỉ trích không dính líu đến đối tượng bị chỉ trích nữa.

A: Diễn viên diễn chán thế?
B: Ai mượn mày xem. Không thích thì đừng xem nữa.

Lập luận công kích cá nhân là vô giá trị nhưng nó lại xuất hiện nhan nhản vì quả thực,  "hiệu quả" của lỗi này rất "hấp dẫn" khi dễ dàng chặn họng những ai "yếu đuối".

Vậy phải làm gì khi đối thủ của mình mắc lỗi ngụy biện này?

Bước 1: Mừng thầm vì đối thủ đang tỏ ra bất lực trong việc kiếm tìm lập luận đúng bằng cách nêu ra lập luận vô giá trị.
Bước 2: Bình tĩnh và chỉ ra sự phi lí.
Bước 3: Không để mình bị sự ngụy biện đó ảnh hưởng và tiếp tục vùi dập đối phương.

Chú ý: Nếu không nhất thiết phải tranh luận thì ngay từ khi đối phương công kích cá nhân bạn có thể cười khẩy và làm việc khác có ý nghĩa hơn.

Chúc các bạn có những cuộc tranh luận vui vẻ, bổ ích và khoa học. Để là con người của logic, hãy tìm hiểu thêm các lỗi ngụy biện phức tạp hơn nhé?