Epictetus chỉ thuyết giảng chứ không để lại văn bản (tác phẩm) triết

học nào. May thay, những điểm chính trong triết lý của ông được lưu giữ

cho những thế hệ tương lai bởi môn đệ tận tụy của ông, sử gia Flavius

Arrian. Arrian đã chịu khó ghi chép lại - cho một người bạn - phần lớn

trong số những bài giảng của thầy viết bằng tiếng Hy Lạp. Những bài

giảng này được biết đến như là Discourses, ban đầu được tập hợp trong 8

tập sách, nhưng chỉ còn sót lại 4 tập. Những bài giảng của Epictetus là

một trong số những nguồn chủ yếu cho việc hiểu triết học Khắc kỷ của

La Mã cổ đại.

Cẩm nang thư (hay Enchiridion) của Epictetus là một loạt những

trích đoạn từ Discourses, tạo thành một bản tóm lược súc tích về những

lời dạy cốt tủy của ông. Nó được dựa một cách sơ sài theo mẫu của những

cẩm nang binh thư thời đó, và chia sẻ sự giản dị của những tác phẩm cổ

điển như Nghệ thuật chiến tranh. Những binh sĩ thậm chí còn mang

theo Cẩm nang thư vào trong chiến trường. Qua suốt những thế kỷ và

những nền văn hóa, những nhà lãnh đạo, những vị tướng của thế giới và

những người dân thường, đều dựa vào Cẩm nang thư như là kẻ hướng

đạo chính yếu để đạt tới sự bình an cá nhân và hướng đi tinh thần giữa

những thử thách của cuộc đời.

Sharon Lebell

1. NHỮNG GÌ BẠNCÓ THỂ KIỂM SOÁT,VÀ NHỮNG GÌ KHÔNG THỂ KIỂM SOÁT

Hạnh phúc và tự do bắt đầu với sự hiểu biết rõ ràng về một nguyên

tắc: Một số điều nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta, và một số khác

thì không. Chỉ sau khi bạn đã đối mặt và chấp nhận cái nguyên tắc nền

tảng này, và học cách phân biệt giữa những gì bạn có thể và không thể

kiểm soát, thì bạn mới có thể đạt tới bình an nội tâm và cách hành xử

hữu hiệu.

Ở trong tầm kiểm soát của chúng ta là những quan niệm, những khát

vọng, những tình cảm yêu ghét của riêng chúng ta Đây chính là những

khu vực mà chúng ta cần quan tâm, bởi vì chúng trực tiếp tùy thuộc vào

chúng ta. Chúng ta luôn luôn có thể chọn lựa nội dung và tính chất cuộc

sống nội tâm của mình.

Nằm bên ngoài tầm kiểm soát của chúng ta là những thứ như thân

thể, tài sản, uy tín, địa vị xã hội của chúng ta

Chúng ta phải nhớ rằng những cái này là những cái ngoại tại, do vậy

không phải là cái mà ta cần quan tâm. Cố kiểm soát hay cố làm thay

đổi cái mà chúng ta không thể thì chỉ mang lại phiền não.

Hãy nhớ: Những điều nằm bên trong tầm kiểm soát của chúng ta thì

trong bản chất tùy thuộc chúng ta, không bị ngăn trở, không bị câu thúc;

trái lại, những cái nằm ngoài tầm kiểm soát của ta thì bấp bênh, lệ thuộc

hoặc bị quy định bởi những ý thích bốc đồng và hành động của người

khác. Cũng nên nhớ, nếu bạn nghĩ rằng mình có thể hoàn toàn kiểm soát

những cái mà bản chất tự nhiên của chúng nằm ngoài tầm kiểm soát của

chúng ta, hay nếu bạn cố lấy những công việc của người khác làm công

việc của chính mình, thì bạn sẽ thất bại, trở thành một kẻ phẫn chí, lo

lắng và ưa trách móc.

2. HÃY CHĂM LO CÔNG VIỆC CỦA RIÊNG BẠN

Hãy tập trung toàn bộ sự chú ý của bạn vào những gì mà mình thực

sự cần quan tâm, và hãy rõ ràng, minh bạch rằng cái thuộc về người khác

là công việc của họ, chứ không phải là của bạn. Khi làm như thế thì bạn

sẽ không bị câu thúc, và không ai có thể ngăn trở bạn. Bạn sẽ thực sự tự

do và hành động một cách hữu hiệu, bởi vì những nỗ lực của bạn sẽ được

sử dụng tốt và sẽ không bị lãng phí một cách ngốc nghếch vào việc chỉ

trích hay chống đối những người khác.

Khi biết đâu là những cái thực sự nằm trong tầm kiểm soát của mình,

và lưu tâm đến chúng thì không ai có thể cưỡng bách bạn làm bất cứ cái

gì ngược lại ý chí của mình; những người khác sẽ không thể làm tổn

thương bạn, và bạn sẽ không tạo ra một kẻ thù nào, hay phải nhận chịu

bất cứ sự thiệt hại nào.

Nếu bạn muốn sống theo những nguyên tắc như thế thì hãy nhớ rằng

điều đó sẽ không dễ dàng: Bạn sẽ phải hoàn toàn từ bỏ một số điều, và trì

hoãn một số điều khác trong hiện tại bây giờ. Rất có thể bạn sẽ phải từ bỏ

sự giàu sang và quyền lực nếu bạn muốn đảm bảo việc đạt tới hạnh phúc

và tự do.

3. HÃY NHẬN DIỆN NHỮNG TRÌNH HIỆN NHƯ CHÚNG THỰC SỰ LÀ

Kể từ bây giờ về sau, trước mọi sự có vẻ như khó chịu, hãy tập nói: Mi

chỉ là một trình hiện của giác quan, và đó không phải là cái thực tướng

của mi. Và rồi, hãy xem xét một cách thấu đáo vấn đề theo những

nguyên tắc vừa nêu. Trước hết, hãy tự hỏi: Cái trình hiện này có liên

quan đến những điều vốn ở trong tầm kiểm soát của riêng tôi hay

không?. Nếu nó liên quan đến bất cứ điều gì ở ngoài tầm kiểm soát của

bạn, thì hãy tập đừng lo lắng về nó.

4. YÊU-MUỐN ĐUỔI THEO GHÉT -MUỐN TRỐN TRÁNH

Những ham muốn và ghét bỏ của chúng ta là những kẻ thống trị bốc

đồng. Chúng yêu sách, buộc ta phải tuân phục những mệnh lệnh của

chúng. Lòng ham muốn thúc đẩy ta đuổi theo và đạt điều ta muốn. Sự

ghét bỏ, trái lại, yêu sách rằng ta phải tránh điều ta không ưa.

Thông thường, khi không đạt được điều ta muốn, ta thất vọng. Khi gặp

điều ta không muốn, ta phiền não.

Do vậy, nếu bạn chỉ cần tránh những điều khó chịu vốn trái với sự an

vui tự nhiên của mình và ở trong tầm kiểm soát thì bạn sẽ không gặp bất

cứ cái gì mà mình không thực sự muốn. Tuy nhiên, nếu bạn cố tránh

những điều không thể tránh như bệnh tật, cái chết hay sự bất hạnh- là

những cái mà bạn không có sự kiểm soát thực sự nào - thì bạn sẽ làm cho

chính mình và kẻ khác đau khổ.

Lòng ham muốn và sự ghét bỏ, mặc dù mạnh mẽ, cũng chỉ là những

thói quen. Và chúng ta có thể tự rèn luyện mình để có những thói quen

tốt hơn. Hãy từ bỏ thói quen trốn tránh những điều không nằm trong

tầm kiểm soát của bạn, và thay vào đó, hãy tập trung vào việc chống lại

những điều không tốt cho bạn nhưng lại nằm trong tầm kiểm soát của

mình.

Hãy cố hết sức để chế ngự những ham muốn của bạn. Bởi vì, nếu bạn

ham muốn một cái vốn không nằm trong tầm kiểm soát của riêng mình,

thì bạn sẽ thất vọng; trong khi đó, bạn sẽ bỏ bê những cái đáng ham

muốn vốn nằm trong tầm kiểm soát của mình.

Dĩ nhiên, có những lúc vì những lý do thực tế, bạn phải chạy theo điều

này hay trốn tránh điều nọ, nhưng hãy làm như thế với thiện ý, sự khéo

léo và sự mềm dẻo.

5. HÃY NHÌN SỰ VẬT NHƯ CHÚNG LÀ

Hoàn cảnh ngoại tại không xảy ra để đáp ứng những mong đợi của

chúng ta. Những biến cố xảy ra một cách tự nhiên. Người ta hành xử

một cách tự nhiên. Hãy ôm giữ những gì mà bạn thực sự đạt được.

Hãy mở mắt ra: Hãy nhìn sự vật đúng như thực tướng của chúng, và

do vậy tránh cho bạn nỗi đau đớn của sự luyến chấp sai lầm và sự đổ nát

có thể tránh được.

Hãy nghĩ về những cái làm bạn vui thích - những vật dụng cần thiết

mà bạn sử dụng, những người mà bạn trân quý. Nhưng hãy nhớ rằng,

chúng và họ có tính chất riêng, vốn hoàn toàn khác biệt với cái cách mà

ta nhìn chúng và họ.

Như một bài tập, hãy xem xét những sự vật nhỏ bé nhất mà bạn luyến

chấp vào. Chẳng hạn giả thử rằng, bạn có một cái tách mà bạn ưa thích.

Nói gì đi nữa, nó chỉ là một cái tách; do vậy, nhỡ nó vỡ thì bạn có thể xử

lý. Kế đến, hãy trải rộng (việc xem xét như thế) đến những sự vật - hay

những con người - mà bạn luyến chấp vào.

Hãy nhớ rằng khi bạn ôm hôn con, chồng hay vợ mình thì bạn đang

ôm một kẻ hữu tử. Như vậy, nếu một trong số họ có mất đi thì bạn nên

chịu đựng với sự điềm tĩnh.

Khi một điều gì đó xảy ra thì cái duy nhất nằm trong quyền lực của

bạn là thái độ của mình đối với nó; bạn có thể chấp nhận hay từ chối

nó.

Cái thực sự làm chúng ta sợ hãi hay hoảng loạn, không phải là những

biến cố ngoại tại, mà là cái cách chúng ta nghĩ về chúng. Cái khuấy

động chúng ta, không phải là những sự thể ngoại tại, mà chính là sự

thuyết minh của chúng ta về ý nghĩa của chúng.

Hãy ngừng tự hù dọa mình với những khái niệm bốc đồng, và những

ấn tượng chủ quan của ta về sự vật!

Những sự thể diễn ra tự nhiên theo cách của chúng chứ không phải

như ta mong đợi. Cũng vậy, những con người hành xử tự nhiên theo cách

của họ chứ không phải như ta mong đợi.

6. HÃY LÀM CHO NHỮNG HÀNH ĐỘNG CỦA BẠN HÒA ĐIỆU VỚI TỰ NHIÊN

Đừng cố tạo ra những quy tắc của riêng bạn.

Trong mọi vấn đề - lớn hay nhỏ, công hay tư - hãy hành xử phù hợp với

những quy luật của tự nhiên. Việc hòa điệu ý chí của bạn với tự nhiên

nên là lý tưởng cao nhất của bạn.

Bạn thực tập lý tưởng này ở đâu? Trong những điều cụ thể của đời

sống hằng ngày, với những trách nhiệm và bổn phận cá nhân mình. Khi

bạn thực hiện một công việc nào đó, thí dụ, tắm, thì hãy làm như vậy -

với hết sức mình - phù hợp với tự nhiên. Khi bạn ăn, hãy làm như vậy, với

hết sức mình - phù hợp với tự nhiên, vân vân.

Điều quan trọng không phải là bạn đang làm cái gì, mà là bạn đang

làm nó như thế nào. Khi chúng ta hiểu đúng đắn và sống theo nguyên

tắc này, thì mặc dù những khó khăn vẫn khởi lên - vì chúng cũng là một

phần của trật tự thiêng liêng - chúng ta vẫn có bình an nội tâm.

7. NHỮNG BIẾN CỐ KHÔNG LÀM ĐAU CHÚNG TA, NHƯNG NHỮNG QUAN ĐIỂM CỦA CHÚNG TA VỀ CHÚNG THÌ CÓ THỂ

Những sự thể, tự chúng không làm ta đau hay ngăn trở chúng ta. Cách

chúng ta nhìn những sự thể này là chuyện khác. Chính thái độ và phản

ứng của ta mới là cái mang đến cho ta phiền não.

Do vậy, ngay cả cái chết, tự thân nó và một mình nó cũng không phải

là cái gì ghê gớm. Chính khái niệm của ta về sự chết - cho rằng nó đáng sợ

- mới là điều làm ta sợ hãi. Hãy xem xét kỹ khái niệm của ta về cái chết và

về mọi sự khác. Chúng có thực sự đúng không? Chúng có đang mang đến

cho bạn lợi lạc nào không? Đừng sợ hãi cái chết hay sự đau đớn. Hãy sợ

nỗi sợ hãi của ta về chúng.

Chúng ta không thể chọn lựa hoàn cảnh bên ngoài mình, nhưng chúng ta luôn có thể chọn lựa cách đáp ứng lại chúng.

8. KHÔNG XẤU HỔ KHÔNG TRÁCH CỨ

Chính cảm nhận và quan niệm của ta về những sự thể là cái khiến ta

phiền não. Do vậy, trách cứ người khác là điều ngờ nghệch. Cho nên, khi

ta gặp những trở ngại, những rối loạn hay phiền muộn thì đừng bao giờ

trách cứ người khác, mà hãy trách cứ thái độ của chúng ta.

Những người tiểu trí thường trách người khác về những bất hạnh của

riêng họ. Những người (có trí tuệ) trung bình thì trách chính mình. Và

những người dâng hiến đời mình cho sự minh triết (kẻ đại trí) hiểu rằng,

cái xung lực muốn trách cứ kẻ khác hay trách cái gì đó là điều ngốc

nghếch; rằng việc trách cứ - bất luận trách kẻ khác, hay chính mình - đều

không thành tựu được cái gì cả.

Một trong những dấu hiệu cho sự khởi đầu của tiến bộ đạo đức là việc

dập tắt dần dần sự trách cứ. Chúng ta thấy cái vô ích của việc phê bình,

chỉ trích. Càng xem xét thái độ và sự phản tỉnh của ta trên chính mình,

ta càng ít bị lôi cuốn bởi những phản ứng bão táp về cảm xúc mà trong

đó ta tìm kiếm những lời giải thích dễ dãi cho những biến cố không

mong muốn.

Những sự thể chỉ đơn giản là cái mà chúng là. Những người khác suy

nghĩ điều mà họ sẽ suy nghĩ; nó không liên hệ gì đến chúng ta. Không

có gì phải xấu hổ. Không có gì phải trách cứ.

9. HÃY TẠO RA CÔNG TRẠNG CỦA RIÊNG BẠN

Đừng bao giờ lệ thuộc vào sự thán phục của kẻ khác. Không có sức

mạnh nào trong nó cả. Công trạng cá nhân không thể được phái sinh từ

một nguồn ngoại tại. Nó không thể được tìm thấy trong những giao du cá

nhân của bạn, cũng như không thể được tìm thấy trong sự nể trọng của

người khác. Một sự kiện của đời là, những người khác, ngay cả những

người yêu mến bạn, sẽ không nhất thiết đồng ý với những ý kiến của bạn,

hiểu bạn, hay chia sẻ sự tâm huyết của bạn. Hãy trưởng thành! Hơi đâu

mà quan tâm đến những gì mà người khác nghĩ về mình!

(31)

Hãy tạo ra công trạng của riêng bạn.

Công trạng cá nhân không thể đạt được qua việc giao du của bạn với

những con người kiệt xuất

(32)

. Bạn đã được giao cho công việc của riêng

mình để làm. Hãy bắt tay vào làm ngay bây giờ, làm hết sức mình và

đừng bận tâm là ai đang quan sát bạn.

Hãy làm công việc có ích và không màng đến niềm vinh dự hay sự

thán phục mà những nỗ lực của bạn có thể giành được từ người khác.

Không có cái gọi là công trạng ăn theo.

Những thắng lợi và kiệt xuất của người khác, chúng thuộc về họ. Cũng

như vậy, những vật sở hữu của bạn có thể có sự kiệt xuất, nhưng chính

bạn không thu được sự kiệt xuất từ chúng.

Hãy nghĩ về điều đó. Cái gì thực sự là của riêng bạn? Cách bạn sử dụng

những ý kiến, những tài nguyên nội tại và những cơ hội đến với mình.

Bạn có những cuốn sách? Hãy đọc chúng. Hãy học từ chúng. Hãy áp dụng

sự minh triết của chúng. Bạn có kiến thức chuyên môn? Hãy đưa nó vào

sử dụng một cách đầy đủ và tốt đẹp. Bạn có những dụng cụ? Hãy đem nó

ra và chế tạo hay sửa chữa đồ đạc. Bạn có một ý kiến hay? Hãy làm theo

nó tới cùng. Hãy tận dụng những gì mà bạn có, những cái thực sự là của

mình.

Bạn có thể hài lòng một cách chính đáng với chính mình và thanh

thản, khi bạn đã hòa điệu những hành động của mình với tự nhiên, bằng

cách nhận ra cái gì thực sự là của riêng mình.

10. HÃY TẬP TRUNG VÀO BỔN PHẬN CHÍNH YẾU CỦA BẠN

Có một thời gian và một nơi chốn cho sự vui chơi giải trí, nhưng bạn

không bao giờ nên để cho chúng lấn lướt những mục đích chân thực của

đời mình. Nếu bạn ở trên một chuyến hải trình và con tàu thả neo tại

một hải cảng, bạn có thể lên bờ tìm nước uống và tình cờ nhặt được một

cái vỏ ốc hay một thảo mộc nào đó. Nhưng hãy cẩn thận; hãy lắng tai

để nghe tiếng gọi của vị thuyền trưởng. Hãy giữ sự chú ý của bạn

hướng về con tàu.

Rất dễ dàng bị xao lãng bởi những cái vặt vãnh của trần gian. Nếu vị

thuyền trưởng gọi thì bạn phải sẵn sàng rời bỏ những thứ đó và chạy trở

về, thậm chí không nhìn lại đằng sau. Nếu bạn đã già thì đừng đi xa khỏi

con tàu; nếu không, bạn sẽ không về kịp khi được thuyền trưởng gọi.

11. HÃY CHẤP NHẬN NHỮNG BIẾN CỐ NHƯ CHÚNG XẢY RA

Đừng yêu cầu hay mong đợi rằng những biến cố sẽ xảy ra như bạn

mong muốn. Hãy chấp nhận những biến cố như chúng thực sự xảy ra.

Theo cách đó, bình an nội tâm sẽ đến.

12. Ý CHÍ LUÔN Ở BÊN TRONG TẦM KIỂM SOÁT CỦA BẠN

Không có gì thực sự ngăn chặn bạn. Không có gì thực sự ngăn trở bạn.

Bởi vì ý chí riêng của bạn luôn luôn nằm trong quyền kiểm soát của

bạn.

Bệnh tật có thể thách thức thân xác bạn, nhưng phải chăng bạn chỉ là

thân xác? Tật què chân có thể ngăn trở đôi chân bạn, nhưng bạn không

chỉ là đôi chân. Ý chí của bạn to lớn hơn đôi chân mình.

Bạn không cần phải để cho ý chí của mình bị tác động bởi một sự việc,

trừ phi bạn để cho nó làm như thế. Với mọi sự xảy ra với bạn, hãy nhớ

điều này.

13. HÃY TẬN DỤNG NHỮNG GÌ XẢY RA VỚI BẠN

Mọi khó khăn trong đời đều cho chúng ta một cơ hội quay vào trong

và gợi dậy những tài nguyên nội tại tiềm ẩn. Chúng ta có thể và nên biến

những thách thức mà chúng ta chịu đựng thành sức mạnh của chính

mình.

Những người khôn ngoan cẩn trọng, họ nhìn vượt lên chính cái sự

việc và tìm cách tạo thói quen tận dụng nó.

Khi gặp một biến cố ngẫu nhiên, đừng chỉ phản ứng một cách may

rủi: Hãy nhớ quay vào bên trong và hỏi, bạn có tài nguyên nào để xử lý nó

hay không? Hãy đào sâu. Bạn có những sức mạnh mà có thể bạn không

nhận thức rằng mình có. Hãy tìm đúng tài nguyên đó. Hãy sử dụng nó.

Nếu bạn gặp một người quyến rũ thì tài nguyên cần đến là sự tự chủ.

Nếu gặp sự đau đớn hay sự yếu đuối thì đó là sức chịu đựng. Nếu gặp sự

lăng nhục thì đó là sự kiên nhẫn.

Theo dòng thời gian, bạn xây dựng thói quen áp dụng nguồn tài

nguyên nội tại thích hợp vào mỗi biến cố, và bạn sẽ không bị lôi cuốn bởi

những ấn tượng của cuộc đời. Dần dần, bạn sẽ không còn cảm thấy mình

bị áp đảo (bởi ngoại giới) nữa.

(*) Khi gặp một thách thức của cuộc đời, người ta thường hướng ra ngoài để tìm sự trợ giúp -

ở người thân, bạn hữu Nhưng quả thật đó chỉ là sự hỗ trợ tạm thời và thứ yếu. Epictetus khuyên

ta nên tìm sự trợ giúp ở sức mạnh vốn có bên trong ta, đây mới đúng là sức mạnh lâu dài, luôn

sẵn có trong ta dưới dạng tiềm năng. Tuy nhiên, phải có một bản lãnh nhất định thì mới có thể

tìm thấy được sự hỗ trợ từ sức mạnh nội tại của mình

(*)Tâm lý học hiện đại đã chứng minh rõ ràng điều này. Sức mạnh này cũng giống như những

quặng mỏ nằm sâu dưới lòng đất, chúng có ở đó nhưng dưới dạng tiềm năng, vấn đề là phải biết

cách khai thác những quặng mỏ đó và đưa chúng vào sử dụng.

14. HÃY CHĂM SÓC NHỮNG GÌMÀ BẠN CÓ ĐƯỢC

Không gì có thể thực sự bị lấy đi từ bạn. Không có gì để mất. Bình an

nội tâm bắt đầu khi, về những sự thể, chúng ta ngừng nói: Tôi đã mất

nó. Thay vào đó, hãy nói: Nó đã được trả về lại nơi nó đến. Con bạn

chết? Chúng được trả lại. Vợ bạn chết? Nàng được trả lại. Những vật sở

hữu và tài sản của bạn bị mất đi? Chúng đã được trả lại.

Có lẽ bạn bực mình vị một kẻ xấu ăn cắp những vật dụng của mình.

Nhưng tại sao bạn lại quan tâm về chuyện ai đã trả lại cho đời, cái mà đời

đã ban cho mình?

Điều quan trọng là hãy chăm sóc cẩn thận những gì mà bạn có trong

khi đời để cho bạn có - như một khách lữ hành chăm sóc một căn phòng

tại một quán trọ.

(*) Khi nói rằng ta đã mất một sự thể nào đó là ta mặc nhiên thừa nhận rằng nó là vật sở

hữu của ta. Nhưng Epictetus nói rằng ta không mất cái gì cả, mà ta chỉ trả nó lại, có nghĩa là ta

đã mượn nó từ một nguồn nào đó. Quả thực, nếu ta trả lại cho ai đó một cái mà ta đã mượn

thì đâu có phải buồn lòng! Nhưng với những kẻ phàm phu tục tử như chúng ta thì không dễ gì

có được một cái nhìn như thế!

(*) Những cái ta đang có trong tay là rất phù du. Tuy vậy, không phải vì thế mà ta không chăm

sóc chúng. Chăm sóc chúng nhưng không luyến chấp vào chúng. Hình ảnh một người lữ hành

chăm sóc căn phòng tại một quán trọ thật tiêu biểu cho mỗi con người trên trần gian: Chúng ta

đều chỉ là những khách lữ hành, và trần gian chỉ là quán trọ - ý tưởng này hóa ra đã có từ mấy

ngàn năm, mà vẫn còn như mới được nói hôm qua! (Tôi nay ở trọ trần gian - Trịnh Công Sơn).

15. CUỘC SỐNG TỐT LÀ CUỘC SỐNG CÓ BÌNH AN NỘI TẠI

Dấu hiệu chắc chắn nhất của cuộc sống cao thượng là sự bình an nội

tại. Sự tiến bộ tinh thần mang đến tự do, thoát khỏi sự xáo trộn nội tại.

Bạn có thể ngừng bồn chồn lo lắng về chuyện này chuyện nọ.

Nếu bạn tìm kiếm một cuộc sống cao thượng, hãy tránh những nếp

suy nghĩ như: Nếu tôi không làm việc chăm chỉ, tôi sẽ không bao giờ

kiếm được một cuộc sống đàng hoàng, sẽ không ai công nhận tôi, và tôi

sẽ là một kẻ vô danh tiểu tốt; hay Nếu tôi không chỉ trích người làm

thuê cho mình thì anh ta sẽ lợi dụng thiện chí của tôi.

Thà chết đói mà không phiền não và sợ hãi, còn hơn là sống giàu sang

mà lo lắng, kinh hãi, nghi ngờ và ham muốn vô độ.

Hãy bắt đầu ngay một chương trình nhằm tự làm chủ bản thân.

Nhưng hãy bắt đầu một cách khiêm tốn, với những điều nhỏ bé vốn quấy

rầy bạn. Con bạn làm đổ một cái gì đó? Bạn đã đánh mất cái ví của mình?

Hãy nhủ thầm: Việc xử lý một cách trầm tĩnh sự bất tiện này là cái giá

mà tôi phải trả cho bình an nội tâm của mình, cho sự tự do, thoát khỏi sự

xáo trộn; người ta không đạt được cái gì mà không phải trả giá.

Khi bạn gọi con mình, hãy chuẩn bị tâm lý rằng, nó sẽ không trả lời;

hay nếu nó trả lời thì có thể nó sẽ không làm như ý bạn muốn. Trong

hoàn cảnh này thì dù bạn bực mình cũng không ích gì. Không nên để cho

con cái có quyền lực gây ra cho bạn sự phiền não

(*) Tiếng Việt có hai từ: bình yên và bình an. Nhiều người cho rằng, chúng đồng nghĩa với

nhau. Nhưng theo chúng tôi, từ bình yên có thể dùng để chỉ sự yên lành ngoại tại, và bình an

chỉ sự yên lành nội tại.

16. HÃY PHỚT LỜ NHỮNG GÌ KHÔNGLIÊN QUANTỚI BẠN

Sự tiến bộ tinh thần đòi hỏi chúng ta phải đặt nặng những cái cốt tủy

và bỏ qua mọi thứ khác, như việc theo đuổi những cái vặt vãnh không

xứng đáng với sự chú ý của ta. Hơn nữa, đối với những vấn đề không liên

quan đến chúng ta, thật là tốt nếu bị người khác nghĩ rằng bạn khờ khạo

và ngây thơ. Đừng quan tâm đến những ấn tượng của người khác về

bạn. Họ bị lóa mắt và bị đánh lừa bởi vẻ bề ngoài. Hãy bám chặt mục đích

của mình. Chỉ có điều này mới củng cố sức mạnh và mang đến cho đời

bạn sự nhất quán.

Hãy tránh xa việc cố giành sự tán thành và lòng thán phục của người

khác. Bạn đang chọn đi con đường cao thượng. Đừng mong ước người

khác xem bạn là người độc đáo, khôn ngoan, lịch duyệt. Quả vậy, hãy

nghi ngờ, nếu bạn hiện ra trong mắt người khác như là một người đặc

biệt. Hãy cảnh giác chống lại một cảm thức về lòng tự thị.

Việc giữ ý chí của bạn phù hợp với chân lý, và việc quan tâm đến cái

nằm bên ngoài tầm kiểm soát của mình là mâu thuẫn với nhau. Nếu bị

hút vào trong cái này thì bạn sẽ bỏ bê cái kia

(*) Gợi nhớ đến Lão Tử: Người đời sáng chói/Riêng ta mịt mờ Người đời đều có chỗ

dùng/Riêng ta ngu dốt, thô lậu (Trích Lão Tử Tinh Hoa của Nguyễn Duy Cần). Có hai loại

khôn: Khôn ở những cái vặt vãnh, thường được gọi là khôn vặt; khôn ở những vấn đề lớn, đó là

khôn thực. Kẻ tiểu nhân chỉ khôn ở cái nhỏ; bậc quân tử thì dại ở cái nhỏ mà khôn ở cái lớn.

(*) Có được sự tán thành và thán phục của người khác, tự thân chúng không phải là xấu. Nó

chỉ xấu khi động cơ chủ yếu của đương sự là tìm mọi cách để có được chúng. Ý Epictetus muốn

nói là nên quan tâm đến việc tinh lọc cuộc sống nội tại của mình, chứ không nên chạy theo dư

luận (khen, chê) của người khác.

17. HÃY LÀM CHO NHỮNG MONG ƯỚC CỦA BẠN PHÙ HỢP VỚI THỰCTẠI

Cuộc sống và thiên nhiên bị chi phối bởi những quy luật mà chúng ta

không thể thay đổi. Chúng ta càng nhanh chóng chấp nhận điều này thì

chúng ta càng có thể bình tâm. Bạn sẽ khờ khạo nếu mong ước rằng con

cái hay vợ mình sẽ sống mãi mãi. Họ đều phải chết; y như bạn vậy; và quy

luật về tính hữu tử thì hoàn toàn vượt quá tầm kiểm soát của bạn.

Tương tự như vậy, thật khờ khạo khi mong ước rằng một người giúp

việc, một kẻ thân thích hay một người bạn (sẽ) không có khuyết điểm.

Đây là mong ước kiểm soát những điều mà bạn không thể thực sự kiểm

soát.

Nếu chúng ta xử lý những ham muốn thuận theo những sự kiện; thay

vì bị chúng lôi cuốn đi; thì việc tránh được thất vọng bởi chúng là điều

nằm trong quyền kiểm soát của ta.

Chúng ta bị lệ thuộc một cách tối hậu bởi cái mang đến cho ta những

gì mà ta tìm kiếm; hay bởi cái loại bỏ giùm ta những gì ta không muốn.

Vậy thì, nếu bạn tìm kiếm sự tự do thì đừng mong ước cái gì (hay trốn

tránh cái gì) vốn tùy thuộc vào kẻ khác; nếu không bạn sẽ luôn luôn là

một kẻ nô lệ yếu đuổi.

Hãy hiểu sự tự do thực sự là gì và làm thế nào để đạt được nó. Tự do

không phải là quyền hay khả năng làm bất cứ cái gì mà bạn thích. Tự do

đến từ việc hiểu những giới hạn quyền lực của riêng ta và những giới hạn

do Thiên hựu an bài. Bằng cách chấp nhận những giới hạn và những

cái không thể tránh của đời; và hợp tác với chúng thay vì chống lại

chúng, thì chúng ta trở nên tự do. Trái lại, nếu ta quy phục những dục

vọng thoáng qua, theo đuổi những sự thể vốn không nằm trong quyền

kiểm soát của ta, thì tự do bị đánh mất.

(*) Sự an bài của Thiên hựu theo chủ nghĩa Khắc kỷ không phải là một sự an bài khiến cho

con người mất hết tự do. Có thể nói ngắn gọn, con người có tự do ở một mức độ nào đó bên trong

trật tự thiêng liêng của Thiên hựu. Điều này rất sâu xa, ta chỉ có thể cảm dần dần.

(*) Một phiên bản hiện đại của nó, là phát biểu: Tự do là chấp nhận cái tất yếu. Có nghĩa là

càng chấp nhận sự bó buộc tất yếu thì ta càng có thêm tự do. Ngược lại nếu ta quan niệm tự do

là thích cái gì làm cái đó một cách tùy tiện thì ta sẽ mất tự do.

18. HÃY XEM ĐỜI NHƯ MỘT BỮA TIỆC

Hãy nghĩ về đời mình như thể nó là một bữa tiệc, nơi đó bạn sẽ ứng xử

một cách lịch thiệp. Khi thức ăn được chuyển đến cho bạn, hãy chìa tay

ra và nhận một phần vừa phải. Nếu nó đi qua khỏi bạn, hãy thưởng thức

cái đã có trên đĩa của mình. Nếu thức ăn chưa được chuyển đến bạn,

hãy kiên nhẫn chờ đến lượt mình.

Hãy hành xử với thái độ điềm tĩnh và lòng tri ân như thế đối với con

cái bạn, vợ bạn, nghề nghiệp và tài chánh của bạn. Không cần phải khao

khát, đố kỵ và chụp giật. Bạn sẽ hưởng được cái phần mà mình xứng

đáng được hưởng khi thời điểm của mình đến.

Diogenes và Heraclitus là những mẫu mực hoàn hảo: Họ sống

theo những nguyên tắc như thế - thay vì quy phục những xung động bản

năng thô lậu. Hãy theo gương tốt của họ

(*) Có nghĩa là chủ nghĩa Khắc kỷ không hoàn toàn từ bỏ của cải thế tục: Hưởng thụ những gì

mình đang có, nhưng không luyến chấp vào nó

(*)Diogenes (412? - 323 TCN): Triết gia Hy Lạp cổ đại. Sống ngoài mọi quy ước của xã hội,

thường được gọi là Kẻ khinh bạc (the Cynic)

(*) Heraclitus (Thế kỷ thứ 6 TCN): Triết gia Hy Lạp cổ đại. Một danh ngôn nổi tiếng của ông:

Không ai có thể tắm hai lần trên một dòng sông

19. HÃY TRÁNH, ĐỪNG ĐỂ CHO MÌNH BỊ NHIỄM NHỮNG QUAN ĐIỂM TIÊU CỰC CỦA NGƯỜI KHÁC

Những quan điểm và phiền não của người khác có thể dễ lây lan.

Đừng tự phá hoại mình một cách vô tình bằng cách để cho mình bị lây

nhiễm những thái độ tiêu cực, thiếu lành mạnh, thông qua việc giao du

của bạn với người khác.

Nếu thấy một người bạn sầu muộn, một người cha, người mẹ đau khổ,

hay một đồng nghiệp gặp một bất hạnh bất ngờ thì hãy cẩn thận, đừng bị

chế ngự bởi sự bất hạnh biểu kiến của họ. Hãy nhớ phân biệt giữa tự

thân những biến cố và những giải thích của bạn về chúng. Hãy tự nhắc

nhở mình: Điều làm người này đau khổ không phải là chính biến cố ấy,

bởi vì một người khác có thể không bị tác động chút nào bởi tình huống

đó, mà chính là sự đáp ứng một cách thiếu phê bình của đương sự.

Tự buông mình vào những tình cảm tiêu cực, sai lầm, cùng với những

người mà chúng ta quan tâm, đó không phải là biểu hiện của lòng nhân

ái hay tình hữu nghị. Bằng cách giữ thái độ vô tư và tránh những phản

ứng bi lụy, chúng ta giúp chính mình và kẻ khác nhiều hơn.

Tuy nhiên, nếu bạn chuyện trò với một ai đó bị phiền não, tổn thương

hay phẫn chí, thì hãy bày tỏ lòng nhân ái và lắng nghe họ với đôi tai đồng

cảm; chỉ đừng để cho họ kéo mình xuống.

(*) Có nghĩa là đồng cảm với sự phiền não của họ, mà không bị lây sự phiền não đó

20. HÃY DIỄN TỐT VAI DIỄN ĐƯỢC TRAO CHO BẠN

Ta giống như một diễn viên trong một vở kịch. Thiên ý đã giao cho ta

một vai diễn trong đời mà không hỏi ý kiến ta. Vài người sẽ diễn trong

một vở kịch dài, một số khác trong một vở kịch ngắn. Ta có thể đóng vai

một người nghèo, một kẻ tàn tật, một người danh tiếng, một lãnh tụ, hay

một người dân thường.

Mặc dù không thể chọn vai diễn, nhưng bổn phận của ta là phải diễn

vai của mình, càng hay càng tốt và không than vãn về nó. Dù bạn ở vào

hoàn cảnh nào, ở đâu thì hãy thực hiện bổn phận của mình một cách

hoàn hảo.

Nếu vai diễn của bạn là một độc giả, hãy đọc; nếu là một nhà văn, hãy

viết

(*) Mặc dù không nên mê tín nhưng phải thừa nhận rằng hầu như mỗi người đều ra đời với một số phận riêng. Cái số phận đó nằm ở vai diễn đã được trao cho ta - ta không có quyền chọn lựa. Nhưng ta vẫn có quyền diễn vai diễn của mình thật tốt hay không tốt. Có nghĩa là ta vẫn có một mức độ tự do nhất định, chứ không hoàn toàn bị Thiên ý an bài. Theo Phật giáo thì cái gọi là số phận chỉ là kết quả của nghiệp. Nghiệp là hành động có tác ý của mỗi người trong kiếp này và vô lượng kiếp trước. Nghiệp của các kiếp trước có thể ảnh hưởng đến cuộc sống ở kiếp này, nhưng mỗi người vẫn có thể chuyển nghiệp bằng những hành động tốt của mình. Như vậy, nghiệp không phải là định mệnh. Và ta cần nhớ, chữ Thiên ý theo chủ nghĩa Khắc kỷ không giống như nghiệp của Phật giáo; tuy nhiên, nó cũng không phải là vị Thượng đế có ngôi vị, có quyền thưởng phạt của Ki-tô giáo, Do Thái giáo, Hồi giáo

21. MỌI SỰ XẢY RA VÌ MỘT MỤC ĐÍCH TỐT ĐẸP

Bạn suy nghĩ thế nào, bạn trở thành thế ấy. Hãy tránh, một cách mê

tín, gán ghép vào những biến cố cái quyền lực và những ý nghĩa mà tự

thân chúng không có. Hãy giữ đầu óc tỉnh táo. Tâm trí bận rộn của chúng

ta mãi mãi nhảy vụt tới những kết luận, chế tác và giải thích những dấu

hiệu vốn không có mặt ở đó. Thay vào đó hãy giả định rằng, mọi sự xảy ra với bạn, chúng đều xảy ra vì một mục đích tốt lành nào đó và nếu bạn quyết định rằng mình may mắn thì bạn sẽ may mắn. Mọi biến cố đều chứa đựng một thuận lợi cho bạn - nếu bạn tìm kiếm nó

(*) Ta thường không nhìn sự vật như nó là mà lại thêm thắt, gán cho sự việc những cái mà nó không có theo suy diễn chủ quan của ta. Thí dụ: Hôm nay trời mưa. Anh A (làm nông) nói: Có mưa rồi, hay quá! Anh B (nhà thơ, đang thất tình): Mưa buồn quá! Chỉ có một sư kiện: trời mưa, nhưng cả hai người không ai dừng lại ở sự kiện trời mưa, và ai cũng gắn thêm cho sự kiện mưa những cái mà tự thân nó không có. Ai cũng muốn đánh giá sự kiện mưa theo những điều kiện chủ quan của riêng họ. Đối với anh A thì mưa là rất tốt cho việc trồng trọt. Đối với anh B thì mưa quá buồn vì đang có tâm trạng buồn. Như vậy, nếu trời mưa mà ta nói trời mưa và không thêm vào đó một đánh giá nào (tốt, xấu; buồn, vui) thì có thể nói (một cách tương đối) ta đã nhìn sự vật như nó là. Xin lưu ý: ở đây ta chỉ xét sự vật ở bình diện tương đối (tục đế), chứ không xét nó trên bình diện tuyệt đối (chân đế)

(*) Theo chủ nghĩa Khắc kỷ thì mọi sự xảy ra, kể cả những bất hạnh, đều phục vụ một mục đích nào đó của Thiên ý, nhằm mang đến sự tốt lành cho con người.

(*) Câu này chỉ có thể đúng với những người có mức phát triển tâm linh cao. Nhìn chung, nó không đúng. Thử tưởng tượng một người bị ung thư, nhà nghèo, con đông và đều thất nghiệp thì cũng khó mà nói rằng đó là một điều may mắn! (Dĩ nhiên, người đó có thể tự an ủi mình bằng một số ý tưởng nào đó)

(*) Lão Tử nói: Họa là chỗ dựa của phúc; phúc là chỗ núp của họa. Nhưng dĩ nhiên phải biết cách tìm thì mới có thể thấy cái phúc trong cái họa. Một nghịch cảnh có thể giúp phát triển đời sống tâm linh đối với những tâm hồn mạnh mẽ, nhưng nó có thể đẩy xuống vực thẳm một tâm hồn yếu đuổi.

22. HẠNH PHÚC CHỈ CÓ THỂ ĐƯỢC TÌM THẤY BÊN TRONG NỘI TÂM

Sự tự do là mục tiêu xứng đáng duy nhất trong đời. Nó được đạt tới

bằng cách bỏ qua những điều nằm bên ngoài tầm kiểm soát của ta. Ta

không thể có một trái tim thanh thản, nếu tâm trí ta là một cái vạc đầy

thống khổ, sợ hãi và tham vọng.

Bạn mong muốn mình là kẻ vô địch, bất khả chiến bại? Vậy thì đừng

chiến đấu với những gì mà mình không có quyền kiểm soát thực sự.

Hạnh phúc tùy thuộc vào ba điều, tất cả đều nằm trong tầm kiểm soát

của bạn:

1. Ý chí của bạn.

2. Những ý kiến của bạn liên quan đến những biến cố mà mình dính

líu vào.

3. Việc bạn sử dụng những ý kiến đó ra sao.

Hạnh phúc đích thực luôn luôn độc lập với những điều kiện bên

ngoài. Một cách cảnh giác, hãy tập điềm nhiên đối với những hoàn

cảnh bên ngoài. Hạnh phúc của bạn chỉ có thể được tìm thấy ở bên trong

nội tâm.

Chúng ta dễ dàng bị lóa mắt, bị lừa dối bởi biết bao bởi sự hùng biện,

chức danh xã hội, học vị, những vinh dự, những vật sở hữu cầu kỳ, y phục

đắt tiền, hay cách cư xử lịch sự màu mè. Đừng nhầm lẫn mà cho rằng

những kẻ có tiếng tăm, những nhân vật được quần chúng biết tới, những

lãnh tụ chính trị, những kẻ giàu có, hay những người có năng khiếu về tri

thức hay nghệ thuật - đừng tưởng rằng, những người đó nhất thiết phải

hạnh phúc. Nghĩ như thế là bị đánh lừa bởi những ấn tượng giác quan, và

sẽ chỉ khiến cho bạn tự ngờ vực chính mình.

Hãy nhớ: Yếu tính thực thụ của cái thiện chỉ được tìm thấy bên trong

những điều nằm trong tầm kiểm soát của riêng bạn. Nếu giữ điều này

trong tâm trí thì bạn sẽ không cảm thấy (một cách sai lầm) mình bị đố kỵ

hay bị bỏ rơi, khi tự so sánh một cách đáng thương những thành tựu của

mình với những thành tựu của người khác.

Hãy thôi đừng mơ ước trở thành bất cứ ai ngoài cái bản ngã tốt nhất

của mình: bởi vì, điều đó thực sự nằm trong tầm kiểm soát của bạn.

(*)Quả thật, xét cho cùng thì một hạnh phúc đích thực phải hoàn toàn độc lập với những

điều kiện bên ngoài. Tuy nhiên, xét về mặt thực hành rất khó đạt tới hạnh phúc đích thực như

trên - ngoại trừ những bậc thánh nhân, những thiền sư đắc đạo, những người mà tâm gió không

động. Nhìn chung, con người chỉ có thể hạnh phúc tương đối, một thứ hạnh phúc lệ thuộc khá

nhiều vào hoàn cảnh tại ngoại. Thử đặt giả thiết, nếu một người có hoàn cảnh như sau: bản thân

bị ung thư, không có tiền chữa trị, mẹ già, bệnh hoạn, con cái đều thất nghiệp; gia đạo lục đục.

Thử hỏi, với một hoàn cảnh bên ngoài như thế, người ấy có thể có hạnh phúc đích thực được

không? (Trừ ra, đó là một bậc thánh!). Phải thừa nhận rằng trên đời này mọi sự đều có tương quan

chằng chịt với nhau: cái bên ngoài và cái bên trong; ta và người, thể xác và tinh thần. Tuy nhiên,

nếu ta có một cuộc sống nội tại vững vàng thì ta dễ chịu đựng những bất hạnh và nghịch cảnh hơn

(*) Gợi nhớ đến Trang Tử nói: Mỗi con người đều có một tính phận riêng. Do vậy, chỉ nên

sống theo cái tính phận của mình, chứ đừng đèo bồng bắt chước sống theo cái tính phận của

người khắc

23. KHÔNG AI CÓ THỂ LÀM TỔN THƯƠNG BẠN

Người khác không có quyền lực làm tổn thương bạn. Cho dẫu một ai

đó lăng nhục hay đánh bạn thì bạn luôn luôn có thể lựa chọn: xem

những gì đang xảy ra đó có phải là sự lăng nhục hay không. Nếu một ai

đó làm bạn bực mình thì chỉ sự đáp ứng của bạn mới là cái gây bực mình.

Do vậy, khi một ai đó có vẻ như khiêu khích thì hãy nhớ rằng chỉ duy

phán đoán của bạn về sự việc mới là cái khiêu khích mình. Đừng để cho

cảm xúc của bạn bị khởi động bởi những ấn tượng của giác quan.

Hãy cố đừng chỉ đơn thuần phản ứng trong khoảnh khắc đó. Hãy lùi

lại khỏi tình huống. Hãy có một cái nhìn rộng hơn; hãy điềm tĩnh.

24. TIẾN BỘ TÂM LINH ĐƯỢC ĐẠT TỚI THÔNG QUA VIỆC ĐƯƠNG ĐẦU VỚI CÁI CHẾT VÀ TAI HỌA

Thay vì quay mặt lảng tránh những biến cố đau đớn của cuộc đời, hãy

nhìn thẳng vào chúng và thường xuyên trầm tư về chúng. Bằng cách

đối mặt với thực tại của cái chết, sự suy nhược, mất mát và thất vọng, bạn

tự giải phóng mình khỏi những ảo tưởng và hy vọng hư dối, và tránh

được những ý tưởng khốn khổ, đố kỵ.

(*) Hãy nhìn thẳng vào nghịch cảnh, sự đau khổ, chứ đừng chạy trốn nó. Đây là một lời

khuyên rất hay, nhưng cần được suy ngẫm. Bởi vì, việc nhìn thẳng vào nghịch cảnh có thể có tác

dụng tích cực hoặc tiêu cực - tùy trường hợp. Nó sẽ có tác dụng tích cực đối với một tâm hồn

mạnh mẽ. Đối với loại tâm hồn này thì nghịch cảnh và sự đau khổ sẽ giúp họ trở nên mạnh mẽ,

sâu sắc, nhân ái hơn với kẻ khác. Nhưng đối với một tâm hồn yếu đuối thì nghịch cảnh có thể

khiến họ mất ý chí, đẩy họ xuống vực thẳm và rất khó đứng dậy. Một người đang bị cảm thì không

nên tắm nước lạnh; do vậy, một tâm hồn quá yếu đuối thì chỉ nên nhìn thẳng vào sự đau khổ

khi nào họ tự thấy mình đã đủ mạnh để làm điều đó. Tóm lại, trước bất cứ lời khuyên nào - dù

hay đến mấy - ta cũng phải xem xét thận trọng rồi mới nên theo. Lời khuyên trên, theo thiển ý,

hình như Epictetus muốn gửi riêng đến những tâm hồn mạnh mẽ, có lý tưởng muốn sống đời

minh triết, chứ không dành cho những kẻ yếu đuối, muốn sống một cuộc đời cầu an, dễ dãi.

25. HÃY KHẮC SÂU VÀO TÂM KHẢM NHỮNG LÝ TƯỞNG MÀ BẠN PHẢI ẤP Ủ

Hãy bám chặt vào những gì ưu việt về mặt tâm linh, bất luận người

khác nghĩ gì hay làm gì. Hãy níu lấy những nguyện vọng đích thực của

bạn, cho dẫu cái gì đang xảy ra xung quanh đi nữa.

26. VIỆC THEO ĐUỔI SỰ MINH TRIẾT SẼ TẠO RA NHỮNG KẺ CHỈ TRÍCH

Những ai theo đuổi đời sống cao thượng của minh triết, kẻ nào tìm

kiếm cách sống theo những quy tắc tâm linh, phải chuẩn bị đón nhận sự

chế giễu và sự kết án.

Nhiều người mà đã dần dần hạ thấp những tiêu chuẩn cá nhân của

họ trong một nỗ lực để giành được sự chấp nhận của xã hội và những

tiện nghi của cuộc sống, thường kịch liệt chống đối những người có

khuynh hướng triết lý vốn từ chối việc thỏa hiệp, để theo đuổi những lý

tưởng tâm linh của mình; những kẻ này cũng chống đối những ai tìm

cách cải thiện chính mình. Đừng mất công phản ứng lại những linh hồn

như vậy. Hãy từ bi với họ, và đồng thời hãy níu lấy những gì mà bạn biết

là tốt đẹp.

Khi bạn bắt đầu chương trình nhằm đạt tới sự tiến bộ tâm linh thì rất

có thể những người gần gũi nhất sẽ chế nhạo bạn, hay chê bạn là kẻ dốt

nát.

Công việc của bạn là hành xử một cách khiêm cung, và hãy kiên trì

bám chặt những lý tưởng tinh thần của mình. Hãy níu lấy điều mà trong

thâm tâm bạn biết là tốt nhất. Rồi, nếu bạn kiên trì thì sau cùng, chính

những người chế giễu sẽ thán phục bạn.

Nếu để cho những quan niệm thấp kém của người khác làm cho bạn

lưỡng lự trong mục đích của mình, thì bạn sẽ phải xấu hổ gấp hai lần.

27. TÌM CÁCH LÀM VỪA LÒNG KẺ KHÁC LÀ MỘT CÁI BẪY NGUY HIỂM

Khi cố làm vừa lòng những người khác, chúng ta thấy mình bị dẫn đi

chệch hướng, về phía những điều nằm bên ngoài vùng ảnh hưởng của ta.

Khi làm như vậy, ta buông tay khỏi mục đích của đời mình.

Hãy tự bằng lòng với thân phận một người yêu của sự minh triết, một

kẻ kiếm tìm chân lý. Hãy thường xuyên trở lại với những gì cốt yếu và

xứng đáng.

Đừng cố tỏ ra khôn ngoan hơn những người khác.

Nếu bạn muốn sống một cuộc đời minh triết thì hãy sống nó theo

những điều kiện của riêng mình, và trong mắt của chính mình.

28. TÍNH CÁCH QUAN TRỌNG HƠN UY TÍN

Lo lắng và sợ hãi là một sự lãng phí thời gian, và không nêu gương tốt

cho kẻ khác. Điều này đặc biệt đúng đối với uy tín và ảnh hưởng của bạn.

Tại sao lại sống trong sợ hãi về những điều như: Liệu tôi có được công

nhận trong nghề nghiệp hay cộng đồng của mình?. Hay: Liệu tôi có

những cơ hội và đặc quyền mà những người khác có?.

Đừng bận tâm về những điều như: Người ta không nghĩ tốt về tôi, và

Tôi là một kẻ vô danh tiểu tốt. Cho dẫu uy tín của bạn thực sự là quan

trọng thì bạn cũng không chịu trách nhiệm về những điều mà kẻ khác

nghĩ về mình. Nếu bạn có một địa vị nhiều thế lực, hay được mời đến

những bữa tiệc linh đình, thì nó có tạo ra sự khác biệt thực sự nào đối với

tính cách và sự an vui của bạn? Không có chút khác biệt nào cả. Vậy thì

có gì là mất thể diện nếu bạn không là một kẻ có quyền lực hay danh

tiếng? Và tại sao bạn lo lắng về việc mình là một kẻ vô danh tiểu tốt, khi

điều quan trọng là trở nên một kẻ đắc lực trong những lãnh vực của đời

mình, mà ở đó bạn có quyền kiểm soát và có thể tạo ra một sự khác biệt

thực thụ?

Có thể, bạn sẽ nói: Nhưng nếu không có quyền lực và uy tín thì tôi sẽ

không thể giúp đỡ bạn bè tôi. Đúng là bạn sẽ không tặng cho họ cơ hội

để làm giàu và những mối giao du với giới có quyền lực. Nhưng bạn

không có bổn phận phải tặng họ những cái đó: Làm sao bạn có thể tặng

người khác cái mà bạn không có?

Tuy nhiên, thật tuyệt vời nếu tôi có tiền bạc, quyền lực và có thể chia

sẻ chúng với các bạn của mình. Nếu tôi có thể trở nên giàu có và thế lực

trong khi vẫn gìn giữ được danh dự của riêng mình; vẫn chung thủy với

gia đình, bạn hữu, với những nguyên tắc và lòng tự trọng, thì hãy bày cho

tôi cách thức và tôi sẽ làm như thế. Nhưng nếu tôi phải hy sinh sự liêm

chính cá nhân của mình thì việc xúi giục tôi làm như vậy quả là ngu

xuẩn và ngớ ngẩn. Vả lại, nếu bạn phải chọn giữa việc có một số tiền nhất

định và việc có một người bạn trung thành và đáng kính, thì bạn chọn

cái nào? Sẽ tốt hơn nếu bạn giúp tôi trở thành một người tốt, hơn là thúc

giục tôi làm những điều mà nó đe dọa cá tính tốt lành của mình.

Được rồi, vậy còn về những bổn phận của tôi đối với đất nước mình

thì sao?. Bạn muốn nói gì? Nếu bạn đang nói về việc hiến tặng nhiều

tiền bạc cho công tác từ thiện, hay xây dựng những tòa nhà tráng lệ thì

đó có phải thực sự là một vấn đề? Một người thợ kim khí không đóng

giày và một thợ giày không làm vũ khí. Là đủ, nếu mọi người làm tốt cái

mà y phải làm. Vậy, nếu một ai khác cũng làm cùng một điều giống như

tôi thì sao?. Cái đó là tốt. Nó không khiến cho sự đóng góp của bạn bớt

giá trị. Còn về địa vị của tôi trong xã hội thì sao?, bạn hỏi. Bất cứ địa vị

nào mà bạn có thể nắm giữ trong khi gìn giữ danh dự và trung thành với

những bổn phận của mình, đều tốt. Nhưng nếu niềm mơ ước của bạn -

muốn đóng góp vào xã hội - làm phương hại đến trách nhiệm đạo đức

của mình, thì làm thế nào bạn có thể phục vụ đồng bào của mình, khi

bạn đã trở thành kẻ vô trách nhiệm và vô liêm sỉ?

Sẽ là tốt hơn nếu trở thành một người tốt và chu toàn những bổn

phận của bạn, thay vì có danh tiếng và quyền lực.

(*)Tính cách là cái phần lớn do ta rèn luyện, tạm gọi là của ta; còn uy tín dù sao, cũng lệ thuộc vào kẻ khác. Dĩ nhiên, cái của ta phải quan trọng hơn cái có được nhờ người khác!

29. MỌI THUẬN LỢI ĐỀU CÓ CÁI GIÁ CỦA CHÚNG

Một ai đó đang hưởng những đặc quyền, cơ hội hay vinh dự mà bạn

mơ ước? Nếu những thuận lợi mà người đó đã đạt được là tốt thì hãy chia

vui cùng người ấy. Đó là thời hưng thịnh của đương sự. Nếu hóa ra,

những thuận lợi đó thực sự là không tốt thì đừng phiền não rằng chúng

không đến với bạn.

Hãy nhớ: Bạn sẽ không bao giờ kiếm được những phần thưởng y hệt

như những người khác, mà không dùng cùng những phương pháp và sự

đầu tư như họ. Không hợp lý nếu ta nghĩ rằng ta có thể kiếm được những

phần thưởng mà không sẵn lòng trả cái giá tương xứng với chúng. Những

ai mà thắng lợi ở một điều gì đó, họ không thực sự thuận lợi gì hơn bạn;

bởi vì họ đã phải trả giá cho phần thưởng đó.

Ta có mong ước trả giá cho những phần thưởng của đời ta hay không,

việc ấy luôn luôn là chọn lựa của ta. Và thường khi, tốt nhất là không trả

giá; bởi vì cái giá đó có thể là sự liêm chính, nhân cách của ta. Ta có thể

bị cưỡng bách phải ca ngợi một ai đó mà ta không nể trọng.

(*) Cách đây mấy ngàn năm, Epictetus đã thấy được cái chân lý: Cái gì cũng phải trả giá. Hãynhìn vào thực tế cuộc sống: Không ít kẻ có địa vị trong xã hội là do họ đã đánh mất mình trên nhiều phương diện - dĩ nhiên, kể cả việc đi bằng hai đầu gối của mình!

30. HÃY BIẾN Ý CHÍ CỦA TỰ NHIÊN THÀNH Ý CHÍ CỦA RIÊNG BẠN

Hãy học để biết ý chí của tự nhiên. Hãy nghiên cứu nó, chú tâm tới nó,

và rồi hãy biến nó thành ý chí của riêng bạn.

Ý chí của tự nhiên được tiết lộ cho chúng ta thông qua những kinh

nghiệm hằng ngày, chung cho tất cả mọi người. Chẳng hạn, nếu đứa con

của một người láng giềng đánh vỡ một cái bát, hay một điều tương tự,

chúng ta sẵn sàng nói: Những điều đó thường xảy ra. Khi chính cái bát

của mình vỡ, bạn cũng nên lý luận cùng một cách như thế.

Hãy mang sự hiểu biết này sang những vấn đề có tầm quan trọng lớn

hơn về mặt cảm xúc và có hậu quả lớn hơn trong thực tế. Một đứa con,

hoặc người phối ngẫu, hoặc một người thân nào đó của một người khác

qua đời? Trong hoàn cảnh như thế, không ai sẽ không nói, Chu kỳ của sự

sống là thế. Ai cũng phải chết. Một số điều là không thể tránh được.

Nhưng nếu chính đứa con hay người thân yêu của mình qua đời, ta có

khuynh hướng kêu to: Khổ thân tôi! Tôi khốn khổ làm sao!.

Hãy nhớ bạn cảm thấy ra sao khi nghe điều tương tự liên quan đến

những người khác. Hãy chuyển cảm nhận đó sang hoàn cảnh hiện tại

của chính mình. Hãy học cách chấp nhận những biến cố, ngay cả cái

chết, với sự thông minh.

31. LÀM CHỦ BẢN THÂN LÀ MỤC TIÊU ĐÍCH THỰC CỦA CHÚNG TA

Sự xấu ác không cư ngụ một cách tự nhiên nơi thế gian, nơi những

biến cố, hay nơi những con người. Sự xấu ác là phó sản của sự quên lãng,

lười biếng, hay xao lãng: Nó khởi lên khi ta mất hút mục tiêu đích thực

của ta trong cuộc đời.

Khi nhớ rằng, mục tiêu của ta là sự tiến bộ tâm linh; thì ta trở lại với

việc phấn đấu để trở thành cái bản ngã tốt đẹp nhất của mình. Đây là

cách để giành được hạnh phúc.

32. HÃY TRÂN QUÝ TÂM TRÍ, LÝ TÍNH CỦA BẠN HÃY NẮM CHẶT LẤY MỤC ĐÍCH CỦA BẠN

Đừng để cho ngoại cảnh ảnh hưởng đến tâm trí bạn.

Nếu một ai đó tùy tiện đem thân thể bạn trao cho một kẻ qua đường

thì tự nhiên bạn sẽ cuồng nộ. Vậy thì, tại sao bạn lại không thấy xấu hổ

khi trao cái tâm trí quý giá của mình cho bất cứ ai mong muốn ảnh

hưởng đến bạn? Hãy suy nghĩ hai lần trước khi bạn giao phó tâm trí

mình cho một ai; mà có thể họ sẽ mắng nhiếc bạn; khiến cho bạn bị bối

rối và đảo lộn.

(*) Xem một bộ phim (hay đọc một cuốn sách, một trang mạng) có nội dung xấu, cũng là một cách phó thác mình cho ngoại giới. Hiện nay, với sự phổ biến của Internet và điện thoại thông minh thì người ta hằng ngày, hằng giờ đang phó thác mình cho ngoại giới.

33. HÃY CÂN NHẮC SỰ VIỆC TRƯỚC KHI HÀNH ĐỘNG

Hãy tập thói quen khảo sát và trắc nghiệm một hành động trước khi

thực hiện nó. Hãy bước lùi lại và nhìn vào bức tranh toàn cảnh, để không

hành động một cách nông nổi, bộp chộp. Hãy xác định xem cái gì xảy ra

trước nhất, những gì mà cái đó dần đến, và rồi, hãy hành động phù hợp

với những điều mà bạn đã học hỏi.

Khi hành động thiếu cân nhắc thì ta có thể bắt đầu một nhiệm vụ mới

với nhiệt tình lớn; rồi, khi những hậu quả bất ngờ và không mong muốn

xảy ra, ta rút lui một cách đáng xấu hổ và đầy tiếc nuối: Lẽ ra, tôi đã làm

việc này; tôi đã có thể làm nó; lẽ ra, tôi nên làm nó một cách khác đi.

Giả thử, bạn muốn chiến thắng tại Giải Điền kinh. Tốt lắm, nhưng

trước hết hãy xem xét một cách đầy đủ bạn sắp bước vào cái gì. Một mơ

ước như thế sẽ đòi hỏi những gì? Cái gì cần phải xảy ra trước tiên? Rồi,

cái gì tiếp theo? Bạn phải có những điều kiện gì? Và cái gì khác sẽ theo

sau cái đó? Toàn bộ chuỗi hành động này thực sự có lợi cho bạn không?

Nếu có, hãy tiến hành.

Nếu muốn chiến thắng tại Giải Điền kinh, thì để chuẩn bị một cách

đúng đắn, bạn sẽ phải theo một chế độ luyện tập mà sẽ khiến bạn căng

thẳng tới hết mức sức chịu đựng của mình. Bạn sẽ phải tuân phục

những quy tắc nghiêm ngặt, theo một chế độ ăn kiêng thích hợp, luyện

tập nặng nhọc ở một giờ giấc đều đặn, cả trong tiết trời nóng bức lẫn

trong lúc trời giá lạnh, và bỏ uống rượu. Bạn sẽ phải theo những lời

hướng dẫn của huấn luyện viên như thể ông ta là bác sĩ của mình. Rồi,

một khi đã thực sự tranh tài, có nguy cơ là bạn sẽ bị ném xuống một con

mương. Bạn có thể bị thương ở cánh tay, bị trẹo mắt cá chân, bị đánh,

mặt úp xuống bùn; và sau khi trải qua mọi thứ này, bạn có thể vẫn bị

thua cuộc.

Sau khi đã xét kỹ tất cả những khả tính này - hãy lưu tâm đến mọi thứ

có thể sẽ xảy ra và những hậu quả của chúng - và nếu sự quyết tâm của

bạn vẫn mạnh mẽ thì hãy vận dụng sự phán đoán của mình. Nếu bức

tranh toàn diện vẫn còn dường như thuận lợi thì hãy thực sự bước vào

Giải Điền kinh - một cách toàn tâm toàn ý.

Bằng cách xem xét bức tranh toàn cảnh, bạn tự phân biệt mình với kẻ

tài tử, chỉ đùa chơi với những sự việc bao lâu mà y cảm thấy thoải mái

và thú vị. Điều này không cao thượng. Hãy suy xét mọi sự cặn kẽ và cam

kết một cách trọn vẹn! Nếu không, bạn sẽ giống như một đứa trẻ: đôi khi

muốn mình là một nhà đô vật, một chiến binh, một nhạc sĩ, một diễn

viên trong một vở bi kịch

Trừ phi ta hiến mình trọn vẹn cho những nỗ lực, thì ta chỉ là kẻ trống

rỗng, hời hợt và sẽ không bao giờ phát triển những năng khiếu tự nhiên

của mình. Tất cả chúng ta đều đã biết những người, mà họ giống như

những con khỉ, bắt chước bất cứ cái gì có vẻ mới lạ và hào nhoáng vào

một khoảnh khắc bốc đồng. Nhưng rồi nhiệt tình và những nỗ lực của họ

vơi dần đi; họ bỏ rơi những dự án của mình ngay khi chúng trở nên quá

nhàm chán và khó khăn.

Một tinh thần nửa vời thì không có chút sức mạnh nào cả. Những nỗ

lực dò dẫm, dẫn đến những kết quả dò dẫm. Những con người tầm

thường nhắm mắt nhảy bổ vào những nỗ lực của họ và không cân nhắc.

Chẳng hạn, họ gặp một nhân vật điển hình như Euphrates và trở nên

có cảm hứng muốn tỏ ra kiệt xuất. Làm điều này là tốt, không sao cả,

nhưng trước hết hãy xem xét bản chất thực những khát vọng của bạn, và

hãy tự lượng sức mình, xem mình có thể thực hiện được những khát

vọng ấy hay không.

Hãy thành thực với chính mình. Hãy lượng giá một cách rõ ràng ưu và

nhược điểm của bạn. Bạn có đủ những điều kiện cần có để tranh tài vào

thời điểm này không? Để là một nhà đô vật chẳng hạn, cần có sức mạnh

phi thường ở đôi vai, lưng và đùi. Bạn có cái gan dạ và sự nhanh nhẹn để

ở trong số những đấu thủ kiệt xuất nhất trong môn điền kinh này? Ước

mong trở thành một nhà vô địch, hay làm cái gì đó một cách khéo léo là

một chuyện; thực sự làm nó, hay làm nó với kỹ năng hoàn hảo là một

chuyện khác. Mọi người sinh ra để làm những điều khác hẳn nhau.

Để thành công trong một lãnh vực đặc thù nào đó thì cần có những

năng lực tương ứng; cũng như vậy, cần có những hy sinh nào đó. Nếu

mong muốn trở nên thành thạo trong nghệ thuật sống với sự minh triết

thì bạn có nghĩ rằng mình có thể ăn uống quá độ? Bạn có nghĩ rằng có

thể tiếp tục để cho mình bị chế ngự bởi sự giận dữ, phẫn chí và phiền não

thường lệ? Không. Nếu đối tượng theo đuổi là sự khôn ngoan minh triết

đích thực, và bạn thành thực, thì bạn sẽ phải tự rèn luyện chính mình.

Bạn sẽ phải vượt qua những ham muốn không lành mạnh và những

phản ứng xốc nổi. Bạn sẽ phải xem xét lại việc mình giao du với ai.

Những bạn bè và những người mà bạn giao du, họ có phải là những

người xứng đáng không? Ảnh hưởng của họ - những thói quen, những giá

trị và hạnh kiểm đó - có thăng hoa bạn, hay chỉ làm tăng cường những

thói quen bệ rạc mà bạn muốn tìm cách tránh?

Cuộc sống minh triết, giống như mọi thứ khác, đòi hỏi phải trả cái giá

của nó. Khi theo con đường này, có thể bạn sẽ kết thúc với cái tồi tệ nhất

của mọi sự trong mọi lãnh vực cuộc sống, bao gồm cả sự nghiệp và chỗ

đứng xã hội của bạn.

Một khi bạn đã cân nhắc cặn kẽ mọi chi tiết vốn cấu thành cái nỗ lực

sống cuộc đời cao thượng, thì hãy tiến hành với nỗ lực tối đa. Hãy làm

những hy sinh cần thiết, vốn là cái giá phải trả cho những mục tiêu xứng

đáng nhất: sự tự do, sự điềm tĩnh và sự bình an, thanh thản. Tuy nhiên,

nếu khi đánh giá sức chịu đựng của mình một cách trung thực, bạn thấy

không thích hợp hay không sẵn sàng, thì hãy tự giải phóng mình ra khỏi

cái ảo tưởng đó, và bước đi trên một con đường khác, hiện thực hơn.

Nếu bạn cố trở thành một cái gì đó vốn trái với bản chất và năng lực

hiện có của mình, hay phấn đấu cho một điều gì đó hoàn toàn vượt quá

năng lực hiện nay, thì sau cùng, bạn sẽ kết thúc như là một kẻ tài tử,

ban đầu cố trở nên một hiền nhân, rồi một kẻ thư lại, rồi một chính trị

gia rồi một lãnh tụ dân sự. Những vai trò này không nhất quán với nhau.

Bạn không thể bay tứ tung theo vô số hướng - mặc dù chúng hấp dẫn đến

mấy đi chăng nữa - và đồng thời, sống một cuộc sống nhất quán, nhiều

hoa trái.

Bạn chỉ có thể là một con người - hoặc là, một người tốt, hoặc là, một

người xấu. Bạn có hai chọn lựa cốt tủy. Hoặc, bạn có thể bắt tay vào việc

phát triển lý tính của mình, bám sát vào chân lý; hoặc, bạn có thể chạy

theo những cái ngoại tại. Sự chọn lựa ấy là của bạn, và chỉ của một mình

bạn. Bạn có thể, hoặc đặt những kỹ năng của mình vào công việc nội tại,

hoặc tự đánh mất mình cho những cái bên ngoài - nghĩa là, bạn phải

chọn con đường của một người yêu minh triết, hoặc con đường thông

thường của kẻ phàm nhân.

(*) Euphrates (35-118): Triết gia Khắc kỷ chủ nghĩa của Hy Lạp

34. NHỮNG MỐI QUAN HỆ CỦA TA VỚI MỘT NGƯỜI KHÁC,CHÚNG PHÁT LỘ NHỮNG BỔN PHẬN CỦA TA

Bạn không phải là một thực thể biệt lập, mà là một phần độc nhất,

không thể thay thế được của vũ trụ. Đừng quên điều này. Bạn là một

mảnh ghép cốt yếu của trò chơi ghép hình trong nhân loại. Mỗi chúng

ta là một phần của cộng đồng nhân loại bao la, rối rắm, và có trật tự hoàn

hảo.

Nhưng bạn ghép trùng khớp vào đâu, trong cái lưới nhện nhân loại

này? Bạn chịu ơn những ai?

Hãy tìm kiếm để hiểu biết những nối kết của bạn với những người

khác. Chúng ta tự định vị một cách đúng đắn bên trong cái kế hoạch vũ

trụ bằng cách nhận ra những mối quan hệ tự nhiên của ta với một

người khác và nhờ đó, nhận diện những bổn phận của mình. Những bổn

phận của ta khởi lên một cách tự nhiên từ những mối quan hệ nền tảng

như gia đình ta, láng giềng ta, nơi làm việc của ta, quốc gia hay dân tộc ta.

Hãy tập thói quen xem xét những vai trò của bạn - bố mẹ, con cái, láng

giềng, công dân, nhà lãnh đạo - và những bổn phận tự nhiên vốn phát

khởi từ chúng. Một khi bạn biết mình là ai và được nối kết với ai, thì bạn

sẽ biết phải làm cái gì.

Nếu một người là cha bạn, chẳng hạn, thì sẽ có những đòi hỏi về cảm

xúc và thực tiễn theo sau. Sự kiện rằng, ông ta là cha bạn, bao hàm một

sự ràng buộc nền tảng và bền vững giữa hai người. Một cách tự nhiên,

bạn có bổn phận phải chăm sóc ông, kiên nhẫn lắng nghe những lời

khuyên và quan điểm của ông, và tôn trọng sự hướng dẫn của ông.

Tuy nhiên, giả thử, ông không phải là một người cha tốt. Có thể ông

ngờ nghệch, thiếu học, thô lậu, hay có những quan điểm hoàn toàn khác

biệt với những quan điểm của riêng bạn. Phải chăng thiên nhiên ban cho

mọi người một người cha lý tưởng, hay chỉ đơn giản là một người cha?

Khi xét đến bổn phận nền tảng của mình như là một người con, thì cho

dù tính cách, nhân cách và những tập quán của ông có thế nào đi nữa, đó

vẫn là điều thứ yếu. Trật tự thiêng liêng không thiết kế những con người

hay những hoàn cảnh chiều theo sở thích của chúng ta. Bất luận bạn

thấy ông có dễ thương hay không, thì nói cho cùng, người đàn ông này

vẫn là cha mình và bạn phải chu toàn bổn phận làm con.

Giả thử, bạn có một người anh trai hay chị gái mà xử tệ với bạn thì

việc ấy có tạo ra cái gì khác biệt? Vẫn có một mệnh lệnh đạo đức, đó là:

nhận ra và duy trì bổn phận nền tảng của mình - bổn phận của người em.

Đừng chú ý đến việc cô ta hay anh ta làm cái gì, mà hãy tập trung trên

mục đích cao hơn của bạn. Mục đích của chính bạn, là tìm kiếm sự hòa

điệu với tự nhiên. Bởi vì đây là con đường đi tới sự tự do. Hãy để những

người khác cư xử theo cách tự nhiên của họ - dù sao, thì điều đó cũng

không ở trong quyền kiểm soát của bạn, và như vậy nó không quan hệ gì

tới bạn. Hãy hiểu rằng thiên nhiên như một toàn thể được trật tự hóa

theo lý tính, nhưng không phải mọi sự trong thiên nhiên đều hợp lý.

Khi, một cách trung thành, bạn dốc lòng thực hiện những hành vi của

một người minh triết và cao nhã, tìm kiếm cách để làm cho những ý định

và hành vi của mình phù hợp với ý chí thiêng liêng, thì bạn không cảm

thấy mình là nạn nhân của những lời nói và việc làm của người khác. Ở

mức tệ nhất, những lời nói và hành động đó sẽ có vẻ buồn cười hay đáng

thương.

Trừ ra sự bạo hành cực đoan về thể xác, thì những người khác sẽ

không thể làm tổn thương bạn, trừ phi bạn cho phép họ làm như thế. Và

điều này vẫn đúng, cho dẫu người đó là bố mẹ, anh chị em, thầy giáo hay

người làm công của bạn. Đừng để cho mình cảm thấy bị thương tổn - đây

là một chọn lựa vốn nằm trong quyền kiểm soát của bạn.

Đa phần, người ta có khuynh hướng tự đánh lừa mình khi nghĩ rằng,

tự do đến từ việc thực hiện điều mà sẽ mang lại sự dễ chịu, sự tiện nghi

và sự dễ dãi. Sự thực là, những người để cho lý tính của họ lệ thuộc vào

những cảm xúc bốc đồng, thì họ đích thực là nô lệ cho những dục vọng

và những ác cảm của chính họ. Họ không được chuẩn bị tốt để hành

động hữu hiệu và cao thượng khi những thách thức đột xuất xảy đến,

như chúng tất yếu sẽ xảy ra.

Tự do đích thực đặt những yêu sách lên chúng ta. Trong khi khám phá

và thấu hiểu những mối quan hệ nền tảng với kẻ khác, và nhiệt tình thực

hiện những bổn phận của chúng ta, thì sự tự do đích thực mà mọi người

đều mong mỏi, là có thể được.

35. YẾU TÍNH CỦA LÒNG TRUNG THÀNH

Yếu tính của lòng trung thành nằm trước hết trong việc có những

quan niệm và thái độ đúng về Cái tối hậu.

Hãy nhớ rằng, cái trật tự thiêng liêng thì, một cách nền tàng, thông

minh và tốt lành. Sự sống không phải là một loạt những biến cố ngẫu

nhiên, vô nghĩa, mà là một toàn thể đẹp đẽ, có trật tự, vốn tuân theo

những quy luật, cơ bản có thể hiểu được.

Thiên ý hiện hữu và hướng dẫn vũ trụ với sự công bằng và sự thiện.

Mặc dù nó không phải luôn luôn hiện ra rõ ràng nếu bạn chỉ nhìn vào bề

mặt của những sự thể, nhưng vũ trụ mà ta cư ngụ là cái vũ trụ tốt nhất

có thể.

Hãy quyết tâm mong chờ sự công bằng, sự thiện và trật tự, và càng

ngày chúng càng phát lộ ra cho bạn trong mọi vụ việc của mình. Hãy tin

chắc rằng, có một trí thông minh thiêng liêng mà những ý định của nó

hướng dẫn vũ trụ(64). Hãy lấy việc điều khiển đời bạn sao cho phù hợp với

ý chí của trật tự thiêng liêng làm mục tiêu tối hậu của mình.

Khi phấn đấu để làm cho những ý định và hành động của mình phù

hợp với trật tự thiêng liêng, thì bạn sẽ không cảm thấy bị ngược đãi, bơ

vơ, hay oán trách những hoàn cảnh của đời mình. Bạn sẽ cảm thấy mạnh

mẽ, có mục đích và xác tín.

Lòng trung thành không phải là niềm tin mù quáng; nó bao gồm việc

kiên trì thực hành nguyên tác không đuổi theo những điều vốn không

nằm trong quyền kiểm soát của bạn, để cho chúng được diễn ra theo

cách thức tự nhiên của trách nhiệm. Hãy ngừng việc cố dự kiến hay kiểm

soát những biến cố. Thay vào đó, hãy chấp nhận chúng với lòng nhân ái

và sự thông minh.

Thật không thể nào trung thành với cái mục đích đã được số phận an

bài cho bạn, nếu bạn trôi dạt vào trong việc tưởng tượng rằng, những

điều nằm ngoài quyền kiểm soát của mình là thiện hay ác một cách nội

tại. Khi việc này xảy ra, thì cái tập quán trách cứ những yếu tố bên ngoài

về số phận của ta, tất yếu sẽ trỗi dậy, và ta đánh mất mình trong cái vòng

xoáy tiêu cực của đố kỵ, tranh chấp, thất vọng, giận dữ và trách cứ. Bởi vì

trong bản chất, mọi sinh vật đều trốn tránh những cái mà chúng nghĩ là

sẽ gây hại cho chúng, và tìm kiếm, thán phục những cái vốn có vẻ tốt

lành và hữu ích.

Khía cạnh thứ hai của sự trung thành, là tầm quan trọng của việc

khôn khéo tuân theo những tập quán của gia đình, đất nước bạn, và của

cộng đồng địa phương. Hãy thực hiện những nghi thức của cộng đồng

mình với một trái tim thuần khiết, không tham lam hay quá độ. Khi làm

như thế, bạn gia nhập vào cái trật tự tâm linh của dân tộc mình và thúc

đẩy việc thực hiện những nguyện vọng tối hậu của nhân loại.

Sự trung thành là liều thuốc giải đối với sự cay đắng, hỗn loạn và bối

rối. Nó mang đến cái xác tín rằng, chúng ta sẵn sàng đón nhận bất cứ

điều gì mà Thiên ý dành sẵn cho ta. Mục đích của bạn là nên nhìn thế

giới như một toàn thể hợp nhất, trung thành hướng toàn bộ bản thể của

mình về phía cái thiện cao nhất, và lấy ý chí của tự nhiên làm ý chí của

chính mình.

(*)Chữ Vũ trụ ở đây bao gồm cả thiên nhiên lẫn thế giới của con người. Đây là một vũ trụ không hoàn hảo, với vô số thiên tai, đau khổ Nhưng xét về mặt vật lý thì đây là một hành tinh xanh, một hành tinh có sự sống, vô cùng đẹp so với vô vàn hành tinh cằn cỗi khác trong vũ trụ.

(*)Trí thông minh thiêng liêng ở đây không phải là vị Thượng đế có ngôi vị, có quyền thưởng phạt như trong Ki-tô giáo, Do Thái giáo, Hồi giáo. Ta cần biết, chủ nghĩa Khắc kỷ theo phiếm thần luận (Pantheism), không công nhận một Thượng đế có ngôi vị như trong Ki-tô giáo. Thượng đế của chủ nghĩa Khắc kỷ chỉ là Lý tính, là Quy luật chi phối vũ trụ và số phận con người. Đây là điều quan trọng cần phải nhớ khi đọc tác phẩm này. (Xem Elementsof Pantheism, Paul Harrison, NXB Element Books, Shattesbury, Dorset, 2004 ).

(*) Sự an bài này, như đã nói ở trước, không tước đi hoàn toàn tự do của cá nhân.

(*) Một bậc minh triết, họ khôn khéo để không tạo ra xung đột với những quy ước của cộng đồng, nhưng chắc chắn là họ không mù quáng nô lệ vào chúng, Khổng Tử nói: Hòa, nhi bất đồng.

36. NHỮNG BIẾN CỐ THÌ VÔ TƯ VÀ KHÔNG THIÊN VỊ

Khi xem xét tương lai, hãy nhớ rằng mọi tình huống xảy ra tự nhiên

như chúng xảy ra, bất kể ta nghĩ thế nào về chúng. Những hy vọng và sợ

hãi tác động đến chúng ta, chứ không phải chính những biến cố.

Những người chưa được rèn luyện, bị đưa đẩy bởi những cảm xúc yêu

và ghét, họ mãi mãi trông ngóng những dấu hiệu vốn củng cố cho những

quan điểm và quan niệm hời hợt, thiếu suy xét của mình. Những biến cố

tự thân chúng thì vô tư, khách quan, mặc dù những người khôn ngoan,

biết phán đoán, chắc chắn có thể và nên đáp ứng lại chúng trong những

phương cách có lợi.

Thay vì cá nhân hóa một biến cố, như:

Đây là thắng lợi của tôi.

Đó là sai lầm nghiêm trọng của anh ta.

Đây là bất hạnh cay đắng của tôi.

và rút ra những kết luận bi quan về chính bạn và bản chất con người,

hãy tìm cách tận dụng những khía cạnh nào đó của biến cố. Có chăng sự

lợi lạc nào đó chưa hiển nhiên, tiềm ẩn trong biến cố, mà một con mắt

thành thạo có thể nhận ra? Hãy chú tâm; hãy là một thám tử. Có lẽ, có

một bài học mà bạn có thể rút ra và áp dụng vào những biến cố tương tự

trong tương lai.

Trong bất cứ biến cố nào, dù có vẻ khủng khiếp đến đâu, không có gì

ngăn cản bạn tìm kiếm cái cơ hội tiềm ẩn. Không làm được như thế là

một thất bại của trí tưởng tượng. Nhưng để tìm cho ra cơ hội trong

những tình huống, đòi hỏi nhiều dũng cảm, bởi vì phần lớn những người

xung quanh bạn sẽ khăng khăng thuyết minh những biến cố trong

những từ ngữ thô thiển nhất: thành công hay thất bại, tốt hay xấu, đúng

hay sai. Những phạm trù đơn giản hóa, phân cực hóa này làm mờ đi

những thuyết minh có tính sáng tạo và hữu ích - vốn thuận lợi và thú vị

hơn!

Kẻ khôn ngoan biết rằng thật vô ích khi phóng chiếu những hy vọng

và sợ hãi lên tương lai. Điều này chỉ dẫn đến việc tạo ra những biểu

tượng bi lụy trong tâm trí bạn, và lãng phí thời gian.

Đồng thời, người ta không nên thụ động với tương lai và những gì mà

nó nắm giữ. Việc chỉ đơn giản không làm gì cả, chẳng những đã không

tránh được sự rủi ro, mà còn chỉ làm gia tăng nó.

Có một nơi chốn để hoạch định cẩn trọng và dự phòng cho những

tình huống sẽ đến. Sự chuẩn bị thích hợp cho tương lai nằm trong việc

hình thành những thói quen cá nhân tốt. Việc này được làm bằng cách

chủ động theo đuổi cái tốt lành trong mọi sự việc cụ thể của đời sống

hằng ngày của bạn, và bằng cách đều đặn xem xét những động cơ của

mình, để chắc chắn rằng bạn tự do thoát khỏi những xiềng xích của sợ

hãi, tham lam và sự lười biếng. Nếu bạn làm điều này thì bạn sẽ không bị

những biến cố bên ngoài lung lạc.

Hãy rèn luyện những ý định của bạn hơn là tự đánh lừa chính mình

rằng, bạn có thể lèo lái những biến cố bên ngoài. Nếu bạn được trợ giúp

bằng cách cầu nguyện hay suy niệm, thì hãy làm như thế - bằng mọi

cách. Nhưng hãy tìm kiếm sự cố vấn thiêng liêng khi sự áp dụng lý tính

của bạn không mang lại câu trả lời nào, khi bạn đã sử dụng hết những

phương tiện khác.

Thế nào là một biến cố tốt? Thế nào là một biến cố xấu? Không có

cái như thế! Thế nào là một người tốt? Kẻ đạt tới sự thanh thản bằng

cách hình thành thói quen đặt câu hỏi trong mọi dịp: Cái gì là cái tốt

phải làm bây giờ?

(*) Có nghĩa là dù nói số phận an bài, nhưng không phải vì thế mà ta thụ động để cho số

phận đưa đẩy tới đâu thì tới. Ở một mức độ nào dó, con người vẫn có tự do để thăng tiến và thăng

hoa đời mình.

37. ĐỪNG BAO GIỜ ĐÈ NÉN MỘT XUNG LỰC CÓ TÍNH NHÂN ÁI

Hãy theo đuổi tới cùng mọi xung lực có tính nhân ái của bạn. Đừng

tra vấn chúng, nhất là nếu một người bạn cần bạn; hãy hành động vì anh

ta.

Đừng lưỡng lự!

Đừng ngồi đó mà suy tính về những bất tiện, những vấn đề, hay

những nguy hiểm có thể xảy ra. Bao lâu mà bạn để cho lý tính của mình

dẫn lối thì bạn sẽ an toàn(*). Chúng ta có bổn phận đứng bên cạnh trợ giúp bạn hữu của mình

trong giờ phút mà họ cần đến.

(*)Theo Epictetus, lý tính dẫn lối thì tốt; cảm xúc dẫn lối thì dễ đi sai đường.

38. HÃY ĐỊNH NGHĨA MỘT CÁCH RÕ RÀNG CON NGƯỜI MÀ BẠN MUỐN TRỞ THÀNH

Nói chính xác, bạn muốn trở thành ai? Bạn muốn trở thành loại người

nào? Đâu là những lý tưởng cá nhân của bạn? Bạn ngưỡng mộ ai? Đâu là

những nét đặc biệt của họ mà bạn muốn biến chúng thành của riêng

mình?

Thôi; đã đến lúc đừng mơ hồ nữa! Nếu bạn mong ước trở thành một

con người phi thường, nếu bạn muốn khôn ngoan, thì nên xác định một

cách tường minh loại người mà bạn hoài vọng muốn trở thành(*). Nếu

bạn giữ một cuốn nhật ký thì hãy ghi lại: Bạn đang cố trở thành ai, để có

thể quy chiếu theo cái hình ảnh lý tưởng này mà bạn đã vẽ ra cho

mình. Một cách chính xác, hãy mô tả cách hành xử mà bạn muốn thủ

đắc, để bạn có thể duy trì nó khi ở một mình hay ở cùng những người

khác.

(*)Thông thường, về mặt vô thức, hầu như ai cũng có một mẫu người lý tưởng mà họ muốn

trở thành. Nhưng về mặt hữu thức thì không mấy ai định nghĩa một cách rõ ràng mẫu người

đó. Lời khuyên này của Epictetus rất hữu ích: Khi đã có bản đồ rõ ràng thì sẽ dễ dàng hơn trong

việc thực hiện những bước đi cần thiết để đi tới đích. Tuy nhiên, cần phải biết lượng sức mình khi

thiết lập mẫu người đó. Mẫu người đó phải khả thi, phù hợp với năng lực và khuynh hướng của

đương sự. Nếu thiếu những điều kiện đó thì không những mẫu người lý tưởng đó đã không giúp

ích gì cho ta, mà nó còn có hại. Chẳng hạn, nếu một thần đồng âm nhạc như Mozart mà lại mong

muốn trở thành một nhà khoa học như Einstein thì đương sự sẽ thất bại đến hai lần: Anh ta

không thể nào trở thành một Einstein; mà nhân loại cũng sẽ mất đi một Mozart chói sáng. Một

số người khác, họ có một mẫu người lý tưởng quá rõ ràng và thường trực trong trí đến nỗi họ

sống như thể họ là con người đã đạt tới đẳng cấp đó - đây cũng là một ảo tưởng nguy hiểm, vì

như thế cũng giống như việc xây lâu dài trên cát - vì nó thiếu cơ sở trong hiện thực.

39. HÃY CHỈ NÓI VỚI MỤC ĐÍCH TỐT

Quá nhiều sự chú ý được dành cho tầm quan trọng của những hành

động của ta và những hậu quả của chúng.

Những ai tìm kiếm cách sống cuộc đời cao thượng hơn, họ cũng sẽ

hiểu sức mạnh tinh thần của lời nói vốn thường bị lãng quên.

Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của cuộc sống tinh thần là

ngôn ngữ đúng. Hoàn thiện lời nói của ta là một trong những yếu tố chủ

chốt của một chương trình rèn luyện tâm linh đích thực.

Trước nhất và chủ yếu nhất, hãy suy nghĩ trước khi nói để chắc chắn

rằng bạn đang nói với mục đích tốt. Lời nói trơn tuột là bất kính với

kẻ khác. Việc tự-phơi-bày một cách khoe khoang là bất kính với chính

bạn. Rất nhiều người cảm thấy bị thúc bách phải lên tiếng khi bất cứ

tình cảm, ý tưởng, hay ấn tượng giác quan nào đến với họ. Một cách thiếu

cân nhắc, họ trút những nội dung của tâm trí họ xuống mà không xét tới

những hậu quả. Điều này thật nguy hiểm về mặt đạo đức. Nếu chúng ta

bép xép về mọi ý tưởng đến với ta, lớn hay nhỏ, thì ta dễ dàng lãng phí -

trong những cơn lũ vặt vãnh của lời nói ngốc nghếch - những ý tưởng

vốn có giá trị đích thực. Lời nói không được kiểm soát thì giống như một

chiếc xe điên cuồng chạy ra khỏi tầm kiểm soát và lao xuống một con

mương.

Nếu cần thì chủ yếu hãy giữ im lặng và chỉ nói một cách kiệm lời. Lời

nói tự nó thì không thiện hay ác, nhưng nó quá thường xuyên được dùng

một cách bất cẩn, đến nỗi bạn cần phải cảnh giác. Lời nói tầm phào là lời

nói dễ gây thương tổn; hơn nữa, trở thành một kẻ ba hoa là điều bất

xứng với lý tưởng muốn sống đời minh triết.

Hãy tham gia thảo luận khi vì lý do xã hội hay nghề nghiệp bạn phải

làm điều đó; nhưng hãy cẩn thận sao cho tinh thần và ý định của cuộc

thảo luận và nội dung của nó vẫn xứng đáng. Rất dễ bị cám dỗ trượt vào

cách nói thiển cận của trẻ con. Hãy tránh, hãy ở bên ngoài cái vòng kiềm

tỏa của nó.

Không nhất thiết phải tự giới hạn mình vào những đề tài cao xa hay

triết học trong mọi lúc, nhưng hãy nhận thức rằng nếu sự bép xép tầm

thường được xem là thảo luận xứng đáng thì điều đó sẽ xói mòn mục

đích cao thượng của bạn. Khi ta nói xàm về những điều vặt vãnh thì tự ta

sẽ trở thành vặt vãnh(71), vì sự chú ý của ta bị kẹt trong đó. Bạn trở thành

cái mà mình chú tâm đến(72).

Chúng ta trở thành tiểu trí nếu chúng ta tham gia vào sự thảo luận

(đàm tiếu) về những người khác. Đặc biệt, hãy tránh việc trách cứ, ca

ngợi, hay so sánh những người khác với nhau.

Nếu bạn nhận thấy sự thảo luận xung quanh mình xuống cấp trở

thành lời ba hoa nhảm nhí, thì hãy cố xem - bất cứ khi nào có thể - liệu

bạn có thể, một cách tế nhị, dẫn dắt cuộc nói chuyện trở về lại những để

tài có tính xây dựng hơn hay không. Tuy nhiên, nếu bạn thấy mình giữa

những người lạ thì bạn có thể đơn giản giữ im lặng.

Khi nào thích hợp hãy có chút u-mua và cười vui vẻ, nhưng hãy tránh

loại tiếng cười nơi quán rượu, vốn dễ dàng sa xuống thành sự dung tục

hay có ác ý. Hãy cười với ai đó, nhưng đừng cười nhạo người ấy.

Hãy tránh những lời hứa hão bất cứ khi nào có thể.

(*)Glib: Lợi khẩu, hoạt bát, nhưng không thành thực.

(*) Trong Tự do đầu tiên và cuối cùng (bản dịch Phạm Công Thiện, NXB An Tiêm, Sài Gòn), nhà

đạo học Krishnamurti đã có những phân tích rất sâu sắc về sự nói xàm. Theo ông, thói quen

nói xàm là để chạy trốn cái đang là, không dám đối diện với nó. Việc nói xàm là dấu hiệu của

một tâm hồn bất an, trống rỗng, hời hợt.

(*) Như vậy nếu ta muốn biết mình là ai thì ta chỉ cần xét xem ta đang chú ý đến những gì.

Chẳng hạn, có kẻ chú ý đến những cái vật chất như sự giàu sang của cải; có kẻ chú ý đến những

cái tinh thần như đạo đức, danh dự, phẩm giá Muốn biết một người là ai, ta cũng có thể theo

nguyên tắc ấy: Họ đang chú ý, quan tâm đến cái gì.

(*) Người phương Đông xưa rất trọng chữ Tín. Nếu đã hứa thì phải làm. Nếu không làm được

thì tốt nhất là đừng hứa. Hứa hão - hứa mà không làm, là một điều tối kỵ trong sự giao tế giữa

con người.

40. HÃY TRÁNH NHỮNG TRÒ GIẢI TRÍ PHỔ THÔNG NHẤT

Trong số những cái được xem như sự giải trí chính đáng thì phần lớn

đều thấp kém, vớ vẩn và chỉ khai thác, hay phục vụ cho sự yếu đuối của

quần chúng. Trong đám đông, hãy tránh buông mình vào những trò giải

trí như thế. Đời quá ngắn và bạn có những điều quan trọng để làm. Hãy

phân biệt, chọn lựa những hình ảnh và ý tưởng nào mà bạn cho phép lọt

vào trong tâm trí mình. Nếu chính bạn không chọn chúng thì một ai

khác sẽ chọn, và những động cơ của họ có thể là không cao thượng. Thật

quá dễ dàng trượt, một cách không hay biết, vào trong sự dung tục.

Nhưng không cần phải để cho điều đó xảy ra, nếu bạn quyết tâm không

lãng phí thời gian và sự chú ý của mình vào những trò vô nghĩa.

41. HÃY CẨN THẬN TRONG VIỆC CHỌN BẠN

Bất luận những người khác tự xưng là họ đang tin vào cái gì thì có thể

họ không thực sự sống theo những giá trị tâm linh. Hãy cẩn thận khi

chọn người để giao du. Bắt chước những thói quen của những kẻ mà

chúng ta giao tiếp, đó là lẽ thường của con người. Chúng ta vô tình sao

chép những sở thích, những quan niệm, những giá trị, và những thói

quen của họ trong việc giải thích những biến cố. Mặc dù nhiều người có ý

tốt, nhưng họ cũng có thể có một ảnh hưởng độc hại trên bạn; bởi vì họ

không được rèn luyện để phân biệt cái gì xứng đáng và cái gì không.

Một số người đối xử tử tế với bạn, nhưng không có nghĩa là chỉ vì thế

mà bạn nên trải qua thời gian với họ. Họ tìm cách làm quen và ưa thích

bạn, hay những công việc của bạn, nhưng không có nghĩa là chỉ vì thế mà

bạn nên giao du với họ. Hãy chọn kỹ những ai mà bạn xem như bạn hữu,

đồng sự, hay láng giềng của mình. Tất cả những người này có thể tác

động đến số phận của bạn. Thế giới đầy những người tài năng và dễ mến.

Chìa khóa, là chỉ giao du với những người mà họ nâng bạn lên, và sự có

mặt của họ khơi dậy cái tốt nhất trong bạn. Nhưng hãy nhớ rằng ảnh

hưởng tinh thần là con đường hai chiều; và do vậy, chúng ta nên đảm bảo

rằng những ý tưởng, lời nói, và việc làm của chính ta sẽ có một ảnh

hưởng tích cực trên những ai mà ta giao tiếp. Cái trắc nghiệm đích thực

của sự kiệt xuất cá nhân nằm trong sự chú ý mà ta dành cho những chi

tiết, thường nhỏ nhặt trong cách hành xử của ta.

Hãy thường xuyên tự hỏi: Những ý tưởng, lời nói và việc làm của tôi

ảnh hưởng ra sao đến những người bạn, người phối ngẫu, người láng

giềng, con cái tôi, người làm công, thuộc hạ và đồng bào tôi? Có phải tôi

đang góp phần mình vào sự tiến bộ tinh thần của tất cả những người mà

tôi giao tiếp? Hãy lấy việc phát huy cái tốt nhất trong kẻ khác làm công

việc của bạn, bằng cách chính mình trở thành một tấm gương.

(*) Bắt chước (mù quáng) là một thói quen thường thấy ở loài khỉ. Thói quen đó cũng thường

thấy ở những con người chưa tiến hóa về mặt tâm linh. Dĩ nhiên, sự bắt chước có chọn lọc, có

phê bình thì không còn là sự bắt chước, mà đó là sự rút kinh nghiệm có sáng tạo. Do vậy, sự sao

chép máy móc, bắt chước mù quáng là dấu hiệu của một kẻ chưa hình thành được một bản sắc

riêng của mình: Họ sống theo những cái mà thiên hạ (das Man, theo Heidegger) sống. Phạm trù

das Man đang thống trị thời đại hiện nay, và con người này đã được Ortega Y Gasset gọi là

mass-man (xin đọc The Revott of the Masses).

42. HÃY CHĂM SÓC THÂN THỂ BẠN

Hãy tôn trọng những nhu cầu của cơ thể bạn. Hãy dành cho cơ thể

mình sự chăm sóc tuyệt hảo, để phát huy sức khỏe và sự an vui của nó.

Hãy ban cho nó mọi sự mà nó tuyệt đối đòi hỏi, kể cả thực phẩm và thức

uống bổ dưỡng, y phục chỉnh tề, và một căn nhà ấm cúng, tiện nghi. Tuy

nhiên, đừng sử dụng cơ thể bạn như một dịp để khoe khoang hay xa xỉ(75).

(*) Hình như điều này xảy ra phổ biến ở phụ nữ. Việc làm đẹp của phụ nữ là một điều rất

chính đáng. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng vì lợi nhuận mà các hãng mỹ phẩm đã đi quá xa - họ

đang biến cơ thể người phụ nữ thành một dịp để khoe khoang xa xỉ! Điều đáng nói không phải là

quyền làm đẹp của phụ nữ; vấn đề là phải tạo ra sự cân xứng giữa vẻ đẹp thể xác và vẻ đẹp tâm

hồn của những hậu duệ của Eva!

43. TRÁNH QUAN HỆ TÌNH DỤC TÙY TIỆN

Hãy tránh quan hệ tình dục tùy tiện, và nhất là trước khi bạn kết hôn.

Điều này nghe có vẻ quá mô phạm và cổ hủ, nhưng nó là một phương

cách đã được thời gian thử thách, bởi đó chúng ta chứng tỏ sự tôn trọng

chính mình và kẻ khác. Tình dục không phải là một trò chơi. Nó gây ra

những hậu quả rất thực và lâu dài về cảm xúc và thực tiễn. Bỏ lơ điều này

là tự hạ thấp chính mình, và coi thường ý nghĩa của những mối quan hệ

con người.

Tuy nhiên, nếu bạn biết ai đó có quan hệ tình dục tùy tiện thì đừng

lên mặt dạy đời, cố khuyên bảo họ phải theo những quan điểm riêng của

mình.

Một cuộc sống tình dục năng động bên trong một khuôn khổ của cam

kết cá nhân, làm gia tăng cái phẩm cách của những người có liên quan,

và là một phần của cuộc sống thăng hoa.

44. ĐỪNG BẢO VỆ UY TÍN VÀ NHỮNG Ý ĐỊNH CỦA BẠN

Đừng sợ sự chỉ trích và lăng nhục bằng lời.

Chỉ có kẻ yếu về mặt tinh thần mới cảm thấy bị thúc bách phải tự bảo

vệ hay giải thích với người khác. Hãy để cho phẩm chất của những

hành động của bạn nói thay cho bạn. Chúng ta không thể kiểm soát

những ấn tượng mà những người khác tạo ra về chúng ta, và nỗ lực để

làm như thế chỉ hạ thấp tính cách của bạn.

Do vậy, nếu có ai bảo rằng một người nào đó đã chỉ trích bạn thì đừng

bận tâm bào chữa hay tự vệ. Hãy đơn giản mỉm cười và đáp: Tôi đoán

rằng người ấy không biết về tất cả những khuyết điểm khác của tôi. Nếu

không thế thì anh ta đã không chỉ kể ra chừng đó.

(*) Một người minh triết họ không cần phải bảo vệ chính mình khi bị vu khống. Tuy nhiên,

việc giải thích cũng không có gì xấu. Nếu có điều kiện thì việc giải thích, đối thoại cũng cần thiết.

Hoàn toàn phớt lờ dư luận cũng là điều không nên. Do vậy, theo thiển ý thì việc giải thích, làm rõ

một sự việc, chưa phải là dấu hiệu của một kẻ yếu về mặt tinh thần. Tuy nhiên, nếu động cơ của

việc giải thích là vì quá sợ hãi dư luận thì đó đúng là dấu hiệu của sự yếu đuối về mặt tinh thần.

45. HÃY HÀNH XỬ VỚI PHẨM CÁCH

Bất luận bạn ở đâu, hãy hành xử như thể bạn là một người đáng kính.

Mặc dù hành vi của nhiều người được sai khiến bởi điều đang diễn ra

xung quanh họ, hãy theo một tiêu chuẩn cao hơn. Hãy cẩn thận tránh

những tiệc tùng hay trò chơi, mà ở đó việc nhậu nhẹt và chè chén say

sưa, thiếu suy nghĩ là mẫu mực phải tuân theo. Nếu bạn có mặt ở một sự

kiện công cộng nào đó, hãy bám chặt vào những mục đích và lý tưởng

của mình.

46. HÃY THI ĐUA VỚI NHỮNG TẤM GƯƠNG SÁNG

Một trong những cách để nhanh chóng nâng cao tính cách của bạn, là

tìm kiếm những tấm gương sáng để thi đua.

Nếu bạn có cơ hội gặp gỡ một người quan trọng, đừng hoảng sợ. Hãy

nêu rõ những đặc tính của những người mà bạn ngưỡng mộ nhất, và tập

biến phong cách, ngôn ngữ và hành vi của họ thành của chính mình.

Không có gì sai trái trong việc này cả. Tất cả chúng ta đều mang những

hạt giống của sự vĩ đại bên trong mình, nhưng chúng ta cần một hình

ảnh như một tiêu cự để cho chúng nẩy mầm.

Đồng thời, nếu gặp một người có công trạng lớn, bạn không cần phải

tỏ ra quá kinh hãi. Họ cũng chỉ là con người, bất luận tài năng hay ảnh

hưởng của họ có ra sao đi nữa.

47. HÃY TẬP LUYỆN SỰ THẬN TRỌNG, Ý TỨ KHI TRÒ CHUYỆN

Sự tự-thị(77) không phải là cách thức của triết gia đích thực. Không ai

thích ở gần một kẻ khoác lác. Đừng làm người khác khó chịu với những

câu chuyện đầy kịch tính về những thành tích của chính mình. Không ai

thèm quan tâm nhiều về những câu chuyện chiến tranh và những cuộc

mạo hiểm đầy kịch tính của bạn, mặc dù trong một lát, họ tỏ ra lịch sự

lắng nghe bạn nói. Nói một cách thường xuyên và quá đáng về những

thành tựu của mình là hợm hĩnh và gây nhàm chán.

Bạn không cần phải là một tên hề. Bạn cũng không cần dùng tới

những phương pháp thiếu tế nhị để thuyết phục những kẻ khác, rằng

bạn thông minh tài giỏi, trải đời và hòa nhã.

Nên tuyệt đối tránh lời nói gây hấn, khoa trương, màu mè nhưng

không thành thực(78). Nó chỉ hạ thấp bạn trong mắt những người quen

của mình.

Nhiều người tùy tiện gia vị lời nói của họ với những điều tục tĩu để

mang lại sức mạnh hay cường độ cho nó, hay để làm bối rối người khác.

Hãy từ chối, đừng hùa theo lời nói đó. Khi những người xung quanh bạn

bắt đầu trượt vào lời nói vô nghĩa, khiếm nhã thì hãy rời bỏ nơi đó nếu

bạn có thể; hay ít nhất, hãy giữ im lặng, và hãy tỏ thái độ cho thấy bạn bị

xúc phạm bởi lời nói thô lỗ đó bằng nét mặt nghiêm nghị của mình.

(77)Selt-importance: Tự cho mình là quan trọng.

(78)Lời nói màu mè không thành thực thường được gọi là xảo ngôn. Dùng xảo ngôn để đắc

nhân tâm, để lấy lòng người khác với ý đồ đen tối thì trong thực chất chỉ là hành vi thất nhân

tâm. Bởi vì, khi người khác phát hiện ra cái xảo ngôn đó thì họ sẽ không còn tin tưởng nữa. Do

vậy, một trong những nguyên tắc căn bản của đắc nhân tâm phải là lòng trung thực và sự chân

thành tận đáy lòng chứ không phải là những cái màu mè hời hợt ở bề mặt. Nguyễn Hiến Lê là

dịch giả của sách Đắc Nhân Tâm (Dale Carnegie) và Sống Đẹp (Lâm Ngữ Đường) Cả hai cuốn đều

mang lại lợi ích cho nhiều người. Tuy nhiên, ông cho rằng cuốn trước dạy cho người ta về kỹ

thuật sống, còn cuốn sau mới thật dạy về nghệ thuật sống.

48. HÃY ƯA THÍCH SỰ MÃN NGUYỆN LÂU DÀI HƠN SỰ THỎA MÃN TỨC THÌ

Hãy đặt lý tính của bạn lên vị trí tối cao.

Hãy khắc sâu vào tâm trí thói quen đắn đo, cân nhắc.

Hãy thực tập nghệ thuật trắc nghiệm để xem những sự thể đặc thù

nào đó là tốt hay không. Hãy học cách trì hoãn việc đánh giá(79), thay vì

luôn luôn tức thời phản ứng lại từ bản năng thô lậu. Sự tự phát, tự thân

nó, không phải là một đức hạnh. Nếu bạn được hứa hẹn một lạc thú nào

đó và nó kêu gọi, dụ dỗ bạn, thì hãy bước lùi lại và tự cho mình một

khoảng thời gian trước khi nhảy vào nó một cách thiếu suy nghĩ. Hãy

trầm tĩnh, khách quan cân nhắc vấn đề trong trí bạn: Lạc thú này sẽ

mang đến cho mình hoan lạc chốc lát, hay sự thỏa mãn lâu dài, chân

thực? Nó sẽ tạo ra sự khác biệt trong chất lượng của đời bạn, và loại

người mà mình trở thành, khi biết phân biệt giữa những phấn khích

chóng qua và những phần thưởng lâu dài, bền vững.

Tuy nhiên, không nên trì hoãn quá lâu vì sẽ tạo thói quen ba phải:

không dám phán đoán gì cả, dẫn đến việc nhùng nhằng không biết cái gì

đúng, cái gì sai.

Nếu khi trầm tĩnh xem xét lạc thú này, và nhận thức rằng nếu buông

mình vào nó sẽ gây hối tiếc, thì bạn sẽ vui vẻ tránh xa nó. Cứ mỗi lần bạn

thắng được bản thân, hãy củng cố sự chiến thắng đó, và sức mạnh tinh

thần trong bạn sẽ được tăng cường thêm lên.

(79)Phải thừa nhận rằng trì hoãn việc phán đoán là một biện pháp rất hay, nó tránh cho ta

sự xốc nổi, bộp chộp. Sự trì hoãn đó sẽ giúp ta có đủ thời gian và điều kiện cần thiết để đi tới

những phán đoán đúng.

49. HÃY GIỮ MỘT LẬP TRƯỜNG

Một khi bạn đã cân nhắc và xác định rằng một hành động là đúng, thì

đừng nghi ngờ phán đoán của mình. Hãy giữ vững quyết định của mình.

Rất có thể sẽ có những người hiểu lầm những ý định của bạn và kết án

bạn. Nhưng nếu theo sự phán đoán tốt, rằng mình đang hành động đúng,

thì bạn không có gì phải sợ. Hãy giữ một lập trường(80). Đừng dao động

một cách hèn nhát.

(80) Epictetus khuyên ta không nên cứ chạy theo người khác mà hãy giữ lập trường của mình,

về nguyên tắc, điều đó rất đúng. Bởi vì nếu không có một lập trường thì ta dễ bị dao dộng bởi dư

luận của người khác. Tuy nhiên, cái lập trường của ta phải được cân nhắc cẩn thận, để xác tín

rằng nó đúng. Nếu lập trường đó là sai mà ta vẫn cứ khăng khăng bám lấy nó thì ta trở thành kẻ

ngoan cố! Do vậy, nếu không có một lập trường thì ta sẽ luôn dao dộng như một thân cây trong

cơn bão. Nhưng ta sẽ trở thành kẻ ngoan cố nếu lập trường của ta sai mà ta không dám từ bỏ nó.

Chẳng hạn, Hitler cũng giữ lập trường, nhưng cái lập trường của ông đã làm đổ bao nhiêu là máu!

50. LỊCH SỰ VÀ LOGIC, MỖI CÁI CÓ CHỖ ĐỨNG RIÊNG

Sự đúng đắn và logic là hai điều khác nhau, và mỗi cái đều có sự áp

dụng thích đáng của nó.

Mệnh đề: Hoặc là ngày, hoặc là đêm hoạt động tốt trong một luận cứ,

một mệnh đề tuyển trạch, nhưng không tốt như thế trong một cuộc trò

chuyện thân mật. Cùng thế ấy, tại một bữa tiệc, nếu bạn đói thì việc lấy

nhiều thức ăn là hợp logic, nhưng làm như vậy sẽ là khiếm nhã.

Khi bạn ăn tiệc với người khác, hãy cẩn thận: Bạn không chỉ thỏa mãn

nhu cầu của cơ thể mình, mà còn phải biết giữ lịch sự và phẩm cách của

mình.

51. VIỆC LÀM CHỦ BẢN THÂN TÙY THUỘC VÀO SỰ TRUNG THỰC VỚI CHÍNH MÌNH

Trước hết, hãy biết bạn là ai và có thể làm được những gì. Không có gì

vĩ đại mà được tạo ra một cách tức thời; việc hoàn thiện những tài năng

và năng khiếu cũng vậy. Chúng ta vẫn luôn đang học hỏi, vẫn đang phát

triển. Việc chấp nhận những thách thức là đúng. Đây là cách mà chúng

ta tiến sang cấp độ kế tiếp của sự phát triển về mặt tri thức, thể lý và đạo

đức. Tuy nhiên, đừng tự lừa gạt mình: Nếu bạn cố sức trở thành một cái

gì đó, hoặc ai đó trái ngược với bản chất và năng lực của mình, thì bạn

không chỉ làm giảm giá trị cái bản ngã thật của mình, mà còn mất cơ hội

để phát triển trong những lãnh vực mà ở đó bạn có năng khiếu bẩm sinh.

Bên trong trật tự thiêng liêng, mỗi người trong chúng ta đều có một

tiếng gọi đặc biệt. Hãy lắng nghe tiếng gọi của bạn và đi theo nó một

cách trung thành(81).

(81) Bình thường, chúng ta ít khi nghe được tiếng gọi đó. Cái gì đã ngăn cản không cho ta nghe

được tiếng gọi đó? Có rất nhiều nguyên nhân: a/ Sự bận rộn với việc sinh nhai; b/ Tác động của xã

hội (giáo dục, văn hóa, tập tục, giao tế xã hội); c/ Thiếu trung thực với chính mình; d/ Thiếu lòng

dũng cảm; e/ Thiếu sự phản tỉnh, nội quán

52. HÃY BẢO VỆ LÝ TÍNH CỦA BẠN

Khi bạn bước đi, bạn cẩn thận để khỏi giẫm lên một con sên, hay gây

thương tích cho bàn chân mình. Cũng y như vậy, bạn phải hết sức cẩn

thận để không, trên bất cứ phương diện nào, làm tổn hại lý tính, là quan

năng cao nhất của tâm trí mình(82). Cuộc sống đức hạnh tùy thuộc, trước

hết và trên hết, vào lý tính. Nếu bạn bảo vệ lý tính của mình thì nó sẽ bảo

vệ bạn.

(82) Nhưng cần định nghĩa thật rõ: Lý tính là gì?

Từ này đi từ Logos của Hy Lạp. Có thể hiểu theo nhiều cách khác nhau:

1. Nguyên lý để tư duy đúng logic. Đó là nghĩa thông dụng nhất.

2 . Theo chủ nghĩa Khắc Kỷ thì lý tính (Logos) là nguyên lý thiêng liêng của vũ trụ, gần với

Đạo của Lão Tử. Trong tập sách này, nó đồng nghĩa với Thiên ý, Thượng đế, Đấng quan phòng

3 . Theo Phúc Âm của Thánh John, Logos là Ngôi lời, đã nhập thể vào Chúa Jesus.

4 . Lý tính trong ngữ cảnh này, được hiểu theo nghĩa thứ hai.

53. HÃY THỰC HÀNH SỰ CÂN XỨNG VÀ SỰ ĐIỀU ĐỘ THÍCH HỢP

Thông qua sự cảnh giác, chúng ta có thể ngăn ngừa khuynh hướng

thái quá(83). Những vật sở hữu phải tương xứng với những nhu cầu của cơ

thể, y như đôi giày phải vừa khít với bàn chân.

(83) So sánh với Lão Tử: Khứ thậm, khứ xa. khứ thái (Tránh xa vào sự quá đáng, xa xỉ, thái

quá). Không có sự rèn luyện tinh thần, chúng ta có thể bị đẩy tới sự thái

quá. Đơn cử về chuyện giày dép thì nhiều người ưa mua những đôi giày

cầu kỳ, ngoại nhập, trong khi họ chỉ cần một đôi giày vừa khít, thoải mái

và bền. Một khi chúng ta rơi, mặc dù chỉ một chút, vào trong sự thái quá, thì

thói quen này sẽ mạnh dần lên, và chúng ta có thể bị trượt vào trong ý

thích bốc đồng.

54. SỰ HOÀN HẢO BÊN TRONG QUAN TRỌNG HƠN CÁI VẺ BÊN NGOÀI

Phụ nữ thì đặc biệt bị đè nặng bởi sự chú ý mà họ nhận được về ngoại

hình dễ coi của mình. Từ thuở còn trẻ, được những người đàn ông tâng

bốc hay đánh giá chỉ theo ngoại hình của mình.

Thật không may, điều này có thể khiến cho một phụ nữ cảm thấy

mình chỉ thích hợp cho việc mang lại cho đàn ông lạc thú, và những

năng khiếu nội tại của nàng bị mai một dần. Nàng có thể cảm thấy bị

buộc phải dành nhiều nỗ lực và thời gian vào việc trau chuốt cái nhan

sắc bên ngoài và làm méo mó cái bản ngã tự nhiên của mình, để làm vừa

lòng những người khác.

Thật đáng buồn, nhiều người - cả đàn ông lẫn đàn bà - xem trọng quá

mức việc trau chuốt ngoại hình của họ và cái ấn tượng mà họ để lại trên

những người khác.

Những ai tìm kiếm sự minh triết, họ hiểu rằng mặc dù thế gian có thể

ban thưởng chúng ta vì những lý do sai lầm hay hời hợt, chẳng hạn như

ngoại hình, nguồn gốc xuất thân của ta, vân vân; nhưng điều thực sự

quan trọng đó là việc ta là ai bên trong nội tâm, và ta đang trở thành ai?

55. HÃY QUAN TÂM ĐẾN TÂM TRÍ BẠN NHIỀU HƠN CƠ THỂ BẠN

Những ai không được rèn luyện về tinh thần, thường dành quá nhiều

thời gian cho cơ thể họ. Hãy xem việc thực hiện những bản năng con

của mình là thứ yếu. Sự chú ý chính yếu phải được dành cho sự chăm sóc

và phát triển lý tính của bạn. Bởi vì thông qua lý tính mà bạn có thể hiểu

được những quy luật của tự nhiên.

56. XỬ TỆ DO ẤN TƯỢNG SAI LẦM

Nếu người ta bất kính, hay nói điều không tốt về bạn thì hãy nhớ rằng,

họ hành xử như vậy bởi vì họ cho rằng làm thế là đúng.

Thật là không thực tế khi mong đợi người khác nhìn bạn như bạn

nhìn chính mình(84). Nếu người ta đi tới kết luận dựa trên những ấn

tượng sai lầm, thì họ là người bị thương tổn hơn bạn, bởi vì chính họ là

kẻ bị hướng dẫn một cách sai lầm. Khi một điều nào đó là đúng nhưng bị

ai đó cho là sai, thì tự thân nó không bị thương tổn; chỉ có kẻ nào giữ

quan điểm sai lầm, kẻ đó mới bị lừa gạt và bị tổn hại. Một khi đã hiểu rõ

điều này thì bạn sẽ ít cảm thấy bị xúc phạm bởi những kẻ khác, cho dẫu

họ thóa mạ bạn. Bạn có thể tự nhủ thầm: Đối với người đó, nó có vẻ như

thế, nhưng nó chỉ là ấn tượng chủ quan của đương sự mà thôi.

(84) Suy ngẫm cho kỹ ta phải thừa nhận rằng rất nhiều khi ta không hiểu được chính mình!

Chính bản thân cũng không hiểu mình thì việc mong đợi kẻ khác hiểu mình quả thật là điều

ngờ nghệch! Do vậy, việc hiểu lầm nhau là chuyện đương nhiên: không hiểu lầm, mới là điều lạ!

Khi nhận ra điều này thì tâm hồn ta sẽ nhẹ nhõm và khoan dung hơn rất nhiều.

57. MỌI SỰ ĐỀU CÓ HAI CÁI QUAI XÁCH

Mọi sự đều có hai cái quai, một cái bạn có thể xách được, cái kia thì

không.

Chẳng hạn, giả thử anh trai hay chị gái xử tệ với bạn, thì đó là cái quai

mà bạn không thể xách được. Nếu bạn nhè nó mà xách thì bạn sẽ trở nên

cay đắng, không chịu nổi. Hãy chọn cái quai mà bạn có thể xách được, đó

là những mối ràng buộc gia đình. Nói cách khác, hãy tập trung trên sự

kiện rằng, đây là anh trai hay chị gái mình; rằng bạn và họ được nuôi dạy

cùng nhau, và như vậy có một mối ràng buộc bền vững không thể nào

phá vỡ. Nhìn tình huống theo cách đó, bạn sẽ hiểu nó một cách đúng đắn

và duy trì được sự quân bình của mình.

58. TƯ DUY RÕ RÀNG LÀ TỐI QUAN TRỌNG

Cuộc sống minh triết là cuộc sống của lý tính. Học cách tư duy rõ ràng

thật là điều quan trọng. Tư duy rõ ràng không phải là một sự việc tình cờ,

ngẫu nhiên. Nó đòi hỏi sự rèn luyện thích đáng. Chính là qua tư duy rõ

ràng mà chúng ta có thể hướng dẫn ý chí của ta một cách thích hợp, bám

sát mục đích chân thực của ta, khám phá ra những mối quan hệ mà

chúng ta có đối với kẻ khác, và những bổn phận vốn theo sau những mối

quan hệ đó. Mọi người đều nên học cách nhận diện tư duy sai lầm và lộn

xộn. Hãy học cách suy luận đúng logic, để tránh rút ra những kết luận vô

căn cứ.

Chẳng hạn, hãy chú ý thí dụ về việc suy luận sai logic sau đây: Tôi

giàu hơn bạn; do vậy, tôi tốt hơn bạn.

Người ta gặp những khẳng định phi lý như vậy trong mọi lúc. Cách

suy luận đúng logic là như sau: Tôi giàu hơn bạn; do vậy, tôi có nhiều vật

sở hữu và nhiều tiền hơn bạn.

Một thí dụ khác: Tôi nói thuyết phục hơn bạn; do vậy, tôi tốt hơn

bạn. Nói như vậy là sai logic. Phải nói: Tôi nói thuyết phục hơn bạn; do

vậy, lời nói của tôi có trọng lượng nhiều hơn lời nói của bạn.

Nhưng hãy nhớ: Tính cách của bạn thì độc lập với tài sản hay lời nói

thuyết phục.

Hãy dành thời gian để miệt mài học cách tư duy rõ ràng, và bạn sẽ

không bị lường gạt. Một kiến thức về logic và những quy tắc để lý luận

đúng sẽ giúp bạn rất nhiều.

59. HÃY GỌI SỰ VẬT ĐÚNG TÊN CỦA CHÚNG(85)

Khi ta gọi sự vật đúng tên của chúng thì ta hiểu chúng một cách đúng

đắn, mà không thêm vào thông tin hay những phán đoán vốn không có ở

đó. Một người tắm nhanh? Đừng nói: Anh ta tắm qua loa, mà hãy nói:

Anh ta tắm nhanh. Hãy định danh tình huống như nó là, đừng lọc nó

qua những phán đoán của mình(86).

Một người uống nhiều rượu? Đừng nói, anh ta là một kẻ nát rượu, mà

chỉ nên nói rằng anh ta uống nhiều rượu. Trừ phi bạn hiểu bao quát đời

anh ta thì làm sao bạn biết anh ta là kẻ nát rượu?

Đừng bị lừa bởi dáng vẻ bề ngoài. Đừng xây dựng những lý thuyết và

giải thích dựa trên những lệch lạc do định danh sai. Bạn chỉ nên chấp

thuận cái gì thực sự đúng.

(85) Thế nào là gọi đúng tên của sự vật? Chẳng hạn, ta thấy cái bàn và gọi nó là cái bàn (không

phải là cái ghế), như vậy đã gọi đúng tên sự vật chưa? Câu trả lời là đã, nhưng cũng là chưa.

Nếu xét vẻ chân lý tương đối (đạo Phật gọi là tục đế, thế giới hiện tượng, hay tích môn), thì gọi

cái bàn là cái bàn, có thể tạm gọi là đã gọi đúng tên của sự vật. Tuy nhiên, xét về mặt tuyệt đối

(đạo Phật gọi là chân đế, thế giới bản thể, hay bản môn), thì cái bàn cũng chỉ là giả danh - bởi

vì, nó chỉ do nhân duyên giả hợp mà thành cái bàn. Nếu tách ra từng bộ phận: gỗ, đinh, cưa, ông

thợ mộc (những nhân và duyên), thì nó sẽ không còn là cái bàn. Vả lại, nếu đi sâu hơn nữa thì

gỗ là gì? Phân tích tới cùng, nó cũng chỉ là những nguyên tử của vật chất; dưới nguyên tử, chỉ

còn lại những hạt cơ bản - mà hạt cơ bản cũng chỉ là sự tương tác của những hạt khác mà

thành, và chúng chỉ hiện hữu trong khoảng một phần triệu giây đồng hồ! Do vậy, đứng về mặt

tuyệt đối, thì thế nào là gọi đúng tên của sự vật? Cho nên, cụm từ gọi đúng tên sự vật ở đây chỉ

nên áp dụng cho bình diện tương đối.

(86) Mỗi người trong chúng ta đều có một cặp kính màu. Cặp kính màu này được hình thành

do rất nhiều cái quy định: sự giáo dục, nền văn hóa, truyền thống cộng thêm những cái ta có

sẵn từ khi mới ra đời như tính khí, khuynh hướng Theo đạo Phật, ngoài những ảnh hưởng bên

ngoài trong hiện tại, còn có nghiệp lực lưu truyền từ vô lượng kiếp. Bên cạnh cộng nghiệp,

chung cho các chúng sinh hữu tình, còn có biệt nghiệp, riêng cho mỗi người. Từ những cái quy

định ấy mà cặp kính màu của mỗi người sẽ rất khác nhau. Nhìn chung, không mấy ai thoát

khỏi cặp kính màu này. Tuy nhiên, sự quy định ấy sẽ có mức độ khác nhau ở mỗi người: có

người bị quy định nhiều, và ngược lại; cũng có người hoàn toàn thoát khỏi mọi quy định, đó là bậc

giác ngộ.

60. SỰ MINH TRIẾT ĐƯỢC BIỂU LỘ TRONG HÀNH ĐỘNG, KHÔNG PHẢI TRONG LỜI

NÓI

Đừng tự xưng mình là một người minh triết, và đừng thảo luận

những khát vọng tinh thần của bạn với những người không hiểu giá trị

của chúng(87). Hãy chứng tỏ tính cách và sự cao thượng của bạn thông qua

những hành động của mình.

(87) Gợi nhớ đến câu nói của Chúa Jesus trong Tân Ước: Đừng ném ngọc cho lợn Đúng vậy,

có những điều mà ta bạ đâu nói đó. Một lời nói chỉ có thể nhận được sự đồng cảm khi nó được

gửi đúng địa chỉ. Nếu sai địa chỉ thì chỉ phản tác dụng.

61. HÃY SỐNG BÌNH DỊ, NHƯNG ĐỪNG PHÔ TRƯƠNG CÁCH SỐNG ĐÓ

Đừng tự cao tự đại nếu bạn có thể thỏa mãn những nhu cầu của mình

với giá thấp. Đối với kẻ mong muốn sống minh triết thì nhiệm vụ đầu

tiên của đương sự là tự giải phóng mình ra khỏi sự kiềm tỏa của mối

quan tâm độc chiếm về tự ngã.

Hãy xem xét, kẻ nghèo họ sống đạm bạc hơn ta bao nhiêu thì họ càng

chịu đựng sự khó khăn tốt hơn ta bấy nhiêu.

Nếu bạn muốn phát triển khả năng sống giản dị thì hãy làm điều đó

cho chính mình một cách âm thầm, và đừng làm với mục đích gây ấn

tượng trên kẻ khác.

62. SỰ MINH TRIẾT TÙY THUỘC VÀO SỰ TỈNH THỨC

Đa phần người ta không nhận thức rằng cả sự trợ giúp lẫn sự tổn hại

đều đến từ bên trong chính mình(88). Thay vào đó, họ quay sang những cái

bên ngoài, bị mê hoặc bởi vẻ bề ngoài.

Kẻ minh triết, trái lại, nhận thức rằng chúng ta là cội nguồn của tất cả

những gì tốt hay xấu cho chính mình. Do vậy, họ không trách cứ hay cáo

buộc kẻ khác. Họ không cần thuyết phục kẻ khác rằng họ xứng đáng, đặc

biệt và lỗi lạc.

Nếu kẻ minh triết gặp phải những thách thức, họ nhìn vào chính

mình. Nếu họ được kẻ khác ca ngợi, họ lặng lẽ mỉm cười một mình, tâm

không động. Nếu họ bị kẻ khác vu khống, họ không cảm thấy cần phải

bảo vệ cái tên của mình(89). Nhưng họ tiến hành những hành động của

mình với sự cảnh giác, giả định rằng mọi sự đều ổn, nhưng không tuyệt

đối an toàn.

Họ hòa điệu những ước vọng của mình với cuộc sống như nó là, và chỉ

tìm cách tránh những cái mà sẽ ngăn cản khả năng thực hiện ý chí họ

một cách thích đáng. Họ thực hành sự tiết độ trong mọi vụ việc. Và nếu

họ có hiện ra như là ngu dốt hay ngây thơ thì họ cũng không quan tâm.

Họ biết rằng, họ chỉ cần phải canh chừng theo dõi tâm ý và hướng đi của

những dục vọng của mình.

(88) Như vậy, theo Epictetus thì tất cả hoàn cảnh bên ngoài đều không trợ giúp hoặc gây tổn

hại gì cho chúng ta. Trước hết, phải thừa nhận rằng phần lớn cái vui hay khổ là do quan niệm

của ta về sự vật, chứ không phải do tự thân sự vật đó. Tuy nhiên, hoàn cảnh bên ngoài cũng có thể

là trợ duyên hay nghịch duyên - nếu bỏ qua nó, e rằng cũng cực đoan quá chăng?

(89) Tâm không động trước lời khen chê là dấu hiệu của một người đã vượt lên khỏi cái gọi là

tâm thế gian. Các vị thiền sư Trung Hoa thường nói, đó là thứ tâm mà tám gió thổi không

động. Có thể gọi đây là tâm của bậc thánh. Theo Từ điển Phật học Huệ Quang, tập I, tr.414, tám

ngọn gió ấy gồm: 1- Lợi (lợi lộc), 2- Suy (hao tổn), 3- Hủy (chê bai chỉ trích), 4- Dự (gián tiếp khen

ngợi người), 5- Xưng (trực tiếp ca tụng người), 6- Cơ (dựng sự việc giả để nói xấu người), 7- Khổ (gặp

chướng duyên nghịch cảnh, thân tâm bị bức bách, khổ não), 8- Lạc (gặp được duyên tốt, thuận

cảnh, thân tâm vui vẻ, hân hoan).

63. SỐNG SỰ MINH TRIẾT THÌ QUAN TRỌNG HƠN LÀ BIẾT VỀ NÓ

Nếu có ai đó cố gây ấn tượng trên bạn, khoe rằng họ hiểu những tác

phẩm và những ý tưởng của một nhà tư tưởng lớn như Chrysippus(90), thì

hãy tự nghĩ thầm: Điều quan trọng không phải chỉ là có khả năng nói

vanh vách về những đề tài khó hiểu. Cái cốt tủy là hiểu thiên nhiên và

hòa điệu những ý định và hành động của mình với cái cách thức mà

những sự thể là. Kẻ thực sự hiểu những tác phẩm của Chrysippus, hay

những lời dạy của bất cứ đầu óc lớn nào, là kẻ thực sự áp dụng những lời

dạy của họ. Có một khác biệt lớn giữa việc nói những điều có giá trị, và

làm những điều có giá trị.

Đừng chỉ quá xem trọng kiến thức uyên bác mà thôi(91). Hãy nhìn tấm

gương của những người mà những hành động của họ nhất quán với

những nguyên tắc mà họ tin vào.

(90) Chrysippus (279 - 206 TCN): Triết gia Khắc kỷ chủ nghĩa của Hy Lạp cổ đại.

(91) Theo chúng tôi hiểu thì Epictetus không phủ nhận kiến thức uyên bác của thế gian. Ông

chỉ nhấn mạnh sự hạn chế của loại kiến thức này. Có sự khác biệt rất lớn giữa cái biết thế gian

với cái biết minh triết, và cái biết siêu thế gian (Trí vô sư). Đây là một đề tài thú vị, chúng tôi

chỉ gợi ý để cùng tìm hiểu.

64. THỰC HÀNH NHỮNG NGUYÊN LÝ QUAN TRỌNG HƠN VIỆC CHỨNG MINH CHÚNG

Cuộc sống minh triết bắt đầu với việc học cách đưa vào thực hành

những nguyên lý như: Chúng ta không nên nói dối. Bước kế tiếp là

chứng minh chân lý của những nguyên lý, chẳng hạn tại sao ta không

nên nói dối. Bước thứ ba - kết nối hai bước đã nêu - là chỉ ra tại sao

những lời giải thích là đủ để biện minh cho nguyên lý đó. Mặc dù bước

hai và ba đều có giá trị, nhưng bước thứ nhất mới là quan trọng nhất. Bởi

vì biết bao người chứng minh thật khéo rằng nói dối là sai trái, trong khi

họ vẫn nói dối dễ dàng như Cuội!(92)

(92) Epictetus thường cho rằng phán đoán đúng sẽ dẫn đến hành động đúng. Nhưng ở đây

ông cũng nhận thấy đôi khi phán đoán đúng vẫn có thể dẫn đến hành động sai. Giải thích thế

nào về hiện tượng này? Theo phân tâm học thì phán đoán đúng là công việc của ý thức, nhưng

một hành động có thể bị thúc đẩy bởi một thói quen, hoặc một sức mạnh tiềm ẩn của vô thức.

Đạo Phật có khái niệm tập khí. Tập khí có hai loại: Những thói quen trong hiện tại (hạt giống

mới huân tập) và những hạt giống đã huân tập lâu đời, nằm sâu trong A-lại-da-thức, khi có đủ

duyên thì nó sẽ hiện hành. Do vậy, ngay cả một vị đã kiến tánh cũng còn phải vô núi tu thêm

vài chục năm, để gột rửa hết các tập khí còn sót lại trong A-lại-da-thức. Một thí dụ dễ hiểu hơn từ

cuộc sống hằng ngày: Một người nghiện rượu hay thuốc lá thì cho dẫu họ biết rất rõ, rằng rượu và

thuốc lá rất có hại cho sức khỏe, nhưng họ vẫn cứ uống rượu và hút thuốc. Do vậy, để có một cuộc

sống tốt thì không những ta phải có những phán đoán đúng, mà còn phải có phương pháp để

loại bỏ dần những tập khí không tốt.

65. HÃY BẮT ĐẦU SỐNG NHỮNG LÝ TƯỞNG CỦA BẠN

Bây giờ là lúc trở nên nghiêm túc về việc sống những lý tưởng của bạn.

Một khi bạn đã xác định những nguyên lý mà mình mong muốn sẽ làm

theo thì hãy tuân theo chúng, như thể chúng là những luật lệ, như thể vi

phạm chúng là một tội lỗi.

Hãy điềm tĩnh nếu những người khác không chia sẻ những xác tín

của mình. Bạn còn có thể trì hoãn con người mà mình thực sự muốn trở

thành bao lâu nữa? Cái bản ngã cao thượng của bạn không thể chờ đợi

lâu hơn nữa.

Hãy đưa những nguyên lý của bạn vào thực hành - bây giờ. Hãy ngừng

những bào chữa và sự lần lữa. Đây là cuộc sống của bạn! Bạn không còn

là một đứa trẻ nữa. Bạn càng sớm bắt tay vào kế hoạch tâm linh của

mình thì bạn sẽ càng hạnh phúc. Càng đợi chờ, bạn càng dễ bị lây nhiễm

sự tầm thường và cảm thấy đầy hổ thẹn, hối tiếc, bởi vì tôi biết bạn có thể

làm tốt hơn.

Từ khoảnh khắc này trở đi, hãy nguyện thôi không tự làm thất vọng

chính mình. Hãy tự ly cách mình khỏi đám đông(93). Hãy quyết định trở

thành phi thường và làm cái mà bạn cần làm - bây giờ.

(93) Phải hiểu thế nào là ly cách khỏi đám đông? Theo thiển ý, không nhất thiết phải xa lánh

họ, mà là không bị nô lệ vào dư luận của họ.

(HẾT PHẦN I)