Câu 6: Chất cổ điển và tinh thần thời đại trong bài thơ Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh).

Chủ tịch HCM là người thầy vĩ đại của cách mạng việt nam, lãnh tụ kính yêu của giai cấp công nhân và cả dân tộc vn, một chiến sĩ xuất sắc, một nhà hoạt động cách mạng lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế và phong trào giải phóng dân tộc. Trong thế giới tình cảm người dành cho nhân dân, cho các cháu nhỏ, hẳn còn một chỗ dành cho tình cảm gia đình. Bài thơ Chiều tối có lẽ là một lối nhỏ cho ta thấy được một thoáng ước mơ về một mái nhà ấm, một chỗ dừng cân trên con đường dài muôn dặm. Chiều tối là bài thơ thứ 31 trong tập NKTT, ghi lại cảm xúc của nhà thơ trên đường chuyển lao từ tĩnh tây đến thiên bảo. Tác phẩm không chỉ thành công về mặt nội dung mà còn cho thấy tài năng của tác giả về nghệ thuật trong việc sử dụng kết hợp yếu tố cổ điển và hiện đại.

Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ

Cô vân mạn mạn độ thiên không

Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc

Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng.

Dịch:

Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không

Cô em xóm núi say ngô tối

Xay hết, lò than đã rực hồng.

Trước hết, ta phải khẳng định rằng cái tứ của bài thơ nằm ngay ở nhan đề: "Chiều tối". cách thức triển khai tứ thơ ấy của tác giả tạo ra cảm giác thời gian đang vận động: trời chiều đang chuyển vào đêm, cô em xóm núi xay ngô xong thì bếp lò cũng đỏ rực. Ở hai câu thơ mở đầu bài thơ, người thi nhân đã cho độc giả thấy được một bức tranh thiên nhiên miền sơn cước với hai hình ảnh tiêu biểu cánh chim mệt mỏi và đám mây cô độc.

Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không

Không gian rộng lớn được thể hiện trong hai câu thơ trên như càng làm nổi bật sự lẻ loi, cô đơn của cảnh vật hay chính con người Bác. Vào buổi chiều tối – thời khắc cuối cùng của một ngày, cũng là lúc con người và vạn vật đều cảm thấy mỏi mệt, muốn tìm chốn nghỉ ngơi. Chim mỏi sau một ngày kiếm ăn cũng đã "quy lâm", trở về rừng tìm chốn ngủ. Cánh chim từ lâu đã không còn là đề tài xa lạ trong thơ cổ, thế nhưng cánh chim của Bác lại rất đặc biệt. Nếu như cánh chim của Lý Bạch là cánh chim "điểu cao phi tận" – bay vút vào không gian ngút ngàn – thì cánh chim của nhà thơ chiến sĩ HCM lại mang hồn sống, là cánh chim chao liệng không gian, làm chủ không gian và vạn vật. Trên bầu trời rộng lớn cũng chỉ còn một áng mây cô độc lặng lẽ trôi. Bầu trời như được đẩy lên cao hơn xa hơn, nỗi lòng con người vì thế cũng như trải dài ra ngút ngàn. Đứng trước thời khắc cuối ngày, lòng người bỗng thấy cô đơn, trống trải; thấy mỏi mệt, bâng khuâng. Ở đây vừa có sự đối lập vừa có nét tương đồng. Nếu như chòm mây ấy giống như Bác, cô độc và lặng lẽ di chuyển giữa thiên nhiên hùng vĩ, thì cánh chim lại đối lập khi nó có thể tự do trở về rừng tìm chốn ngủ, còn Bác lại phải chịu cảnh tù tội, kìm kẹp và giam cầm.

Tuy nhiên ở phần dịch thơ, người dịch đã lược bỏ mất chữ "cô" nên đã làm giảm bớt sự cô đơn và không chuyển tải được hết nghĩa của từ láy "mạn mạn", khiến cho phần dịch thơ không chuyền tải hết được nỗi lòng và tâm trạng của nhà thơ Hồ Chí Minh.

Chiều tối được viết bằng chữ Hán. Từ ngữ Hán Việt đã tự tạo ra vẻ cổ điển, trang trọng với hàm nghĩa phong phú, giàu sức gợi. Cảnh thơ trong chiều tối thâu tóm được linh hồn của tạo vật, ở đó, nhân vật trữ tình giàu tình cảm đối với thiên nhiên, hòa hợp với vũ trụ. Bác không để cho cảnh ngộ đau khổ trói buộc cảm xúc của mình; hồn thơ của Bác vẫn rung cảm trước thiên nhiên vùng sơn cước đẹp đẽ. Có lẽ vì thế ta bắt gặp sự tương đồng giữa cảnh ngộ tâm trang người tù – thi sĩ với trạng thái, hướng vận động của cánh chim trời bay về tổ và đám mây trôi chưa biết dừng nơi đâu trong thời khắc chiều tàn. Nhìn chung, cảm hứng trước thiên nhiên và ngôn ngữ thơ đã góp phần tạo nên màu sắc cổ điển của bài thơ.

Màu sắc cổ điển của bài thơ thể hiện ở cả thi liệu. Người đọc đã từng gặp trong ca dao, thơ trung đại về hình ảnh đám mây trôi qua ngang trời, cánh chim chiều đập cánh vội. Đi giữa miền thơ, ta đã quen lắm với cảnh tượng ở một khung trời miên viễn nào đó, chợt xuất hiện cánh chim lẻ loi. Ngàn đời vẫn vậy, vẫn xui khiến con người nhớ tới cảnh ngô cô đơn của bản thân, từ đó thấm thía về sự xa xăm phiêu bạt của đời người. theo thể thơ thất ngôn bát cú đường luật. Ở hai câu thơ mở đầu bài thơ, người thi nhân đã cho độc giả thấy được một bức tranh thiên nhiên miền sơn cước với hai hình ảnh tiêu biểu cánh chim mệt mỏi và đám mây cô độc.

Nếu ở thơ cổ con người thưởng ẩn đi trong thiên nhiên, thiên nhiên là chủ thể, thì con người và sự sống trong thơ Bác lại hiện ra, chiếm vị trí chủ thể trong bức tranh phong cảnh.

Cô em xóm núi xay ngô tối

Xay hết lò than đã rực hồng.

Cô thiếu nữ sơn thôn đang miệt mài xay ngô bên lò than rực hồng để chuẩn bị bữa tối là mọt nét hiện đại, mới mẻ trong thơ Hồ Chí Minh. Hình ảnh người thiếu nữ hăng say, uyển chuyển với công việc thường nhật đã toát lên vẻ đẹp khỏe khoắn, trẻ trung và tràn đầy sức sống. Và chính vẻ đẹp ấy đã khiến cho người thiếu nữ miền sơn cước giữa núi rừng mênh mông không những chẳng bị lu mờ, mà còn trở nên nổi bật, chói lòa trong không gian rộng lớn. Người đọc có thể dễ dàng nhận thấy điều này trong câu thơ: trong bất kì hoàn cảnh nào, chủ thể trữ tình cũng giữ được phong thái ung dung và tâm hồn phóng khoáng. Dường như tác giả đã quên hẳn đi cảnh ngộ của mình để đồng cảm với nỗi vất vả, với niềm vui nhỏ nhoi, đời thường của người lao động.

Điểm nhìn nghệ thuật của bài thơ khá tiêu biểu cho phong cách thơ hieenjd dại HCM. Trong thơ cổ không gian trên cao chiếm ưu thế. Nhưng ở chiều tối, những quan sát về mặt đất dần hướng nhìn lên bầu trời. thơ của bác thường tập trung thể hiện mọi buồn vui trong cuộc sống con người, Bác đưa vào cảnh thiên nhiên vĩnh cửu của thơ xưa một nội dung xã hội cụ thể. Bức tranh chiều tối được nhìn từ xa đến gần, từ không gian rừng núi rộng lớn tĩnh mịch đến không gian làng bản nhỏ bé nhưng ấm áp tình người. Cũng chính hơi ấm nơi cuộc sống bình dị ấy đã thắp lên trong tim người thi sĩ tình yêu cuộc sống, niềm tin mãnh liệt vào tương lai. Xét theo mạch thơ, chữ "hồng" giữ vai trò quan trọng. Nó gợi không gian ấm cúng, vui tươi yên bình chất chứa một sức sống mạnh mẽ và làm cho không gian thơ bừng sáng. Tư tưởng nhân đạo và cái nhìn nhạy cảm, tinh tế, lạc quan của Bác thể hiện tập trung trong từ này. Do vậy, có thể xem chữ "hồng" là nhãn tự của cả bài thơ. Tuy nhiên bản dịch thơ của tác phẩm đến đây vẫn chưa lột tả được hết chất tình, chất thép trong từng con chữ của thi nhân. Ở hai câu thơ cuối, Bác đã sử dụng phép điệp vòng "bao túc", tựa như những vòng xay ngô nối tiếp nhau của cô gái, như sự tuần hoàn của thời gian, trời đã tối, tối dần..

Từ hai câu đầu đến hai câu đầu đến hai câu kết không chỉ là sự chuyển cảnh mà còn thay đổi về bút pháp: từ ước lệ sang tả thực, hình ảnh thơ cổ điển sóng dôi với vẻ đẹp hiện đại, cái giản dị chân thực của cuộc sống đời thường hài hòa với cái trang trọng, thanh cao. Nói cách khác, chiều tối góp phần xác nhận một bản sắc thơ độc đáo, trong đó có sự hài hòa tinh tế giữa thi pháp văn học phương Đông cô điển với những dòng chảy của thi ca hiện đại.

Chiều tối chỉ vẻn vẹn bốn câu thơ thất ngôn đường luậtđã cho ta thấy tâm hồn vô cùng cao đẹp và tài năng văn chương cửa Bác. Sự kết hợphài hòa giữa bút pháp cổ điển và hiện đại đã mang đến cho bài thơ một vẻ đẹp vừatruyền thống vừa mới mẻ. Đây cũng chính là một trong những yếu tố làm nên đặc sắcnghệ thuật thơ Đường luật của HCM – người chiến sĩ cách mạng ưu tú – luôn hướngvề thirn nhiên, cuộc sống, con người với sự đồng cảm và trân trọ