Ngày xưa ở Quận Cao Bình có vợ chồng Bác tiền phu Thạch Nghĩa tuổi đãcao mà không có con. Vợ chồng ngày đêm lo buồn, càng ra sức làm việcnghĩa, như khơi cống, đào mương, đắp đường, vét giếng, cùng lo nấu nướcgiúp cho người qua đường uống, để mong trời trông lại mà cho một mụncon. Quả nhiên, về sau Thạch Bà thụ thai, nhưng ba năm chưa đẻ. Giữa lúcđó, Thạch Ông mất, Thạch Bà sinh hạ một đứa con trai khôi ngô tuấn tú,đặt tên là Thạch Sanh. Sau đó mấy năm, Thạch Bà cũng mất, Thạch Sanhtừ đó sống côi cút trong một túp lều dưới gốc đa, chỉ có một cái khố chethân và một cái búa đốn củi. Năm Thạch Sanh mười ba tuổi, Ngọc Hoàngsai tiên xuống dạy chàng đủ các môn võ nghệ, mọi phép thần thông. 

Một hôm, có anh hàng rượu tên là Lý Thông đi ngang qua đó ghé lại nghỉchân. Thấy Thạch Sanh khỏe mạnh, lại mồ côi, có thể lợi dụng được, bènkết nghĩa làm anh em, rồi đưa Thạch Sanh về nhà.

Bấy giờ có một con trăn tinh (hay chằn tinh) thường bắt người ăn thịt,quan quân mấy lần vây đánh nhưng nó nhiều phép thần thông, nên khôngai làm gì được; nhà vua đành truyền lập miếu thờ, và cứ hàng năm phảinộp cho nó một mạng người. Năm ấy đến lượt Lý Thông phải đi nộp mình.Mẹ con nghe tin, hoảng hốt, bàn định mưu kế đưa Thạch Sanh đi chếtthay. Chiều hôm đó Thạch Sanh đi đốn củi về thì Lý Thông đãi rượu, rồibảo :

- Hôm nay có việc quan trọng, triều đình cắt phiên cho anh đi canh miếuthờ, ngặt vì anh trót cất mẻ rượu, sợ hỏng việc ở nhà; mong em chịu khó đithay anh một đêm. 

Thạch Sanh không nghi ngờ gì cả, thuận đi ngay. 

Nửa đêm, giữa khu rừng, bỗng gió thổi cây rung, không khí lạnh buốt, Trăntinh hiện ra, giơ vuốt nhe nanh, hà hơi tóe lửa, sấn đến định ăn thịt ThạchSanh. Thạch Sanh bình tĩnh, hoá phép đánh nhau với Trăn tinh, hồi lâu thìyêu quái bị giết chết, hoá ra một con trăn lớn. Thạch Sanh chặt lấy đầumang về. 

Ðến nhà thì hết canh ba. Thạch Sanh gọi cửa, mẹ con Lý Thông ngỡ là hồnThạch Sanh hiện về báo oán, ở trong nhà mẹ con cứ lạy lục, khấn vái mãi.Thạch Sanh mới rõ dã tâm của hai người cố tình đưa mình đến chỗ chết,nhưng Sanh tánh hiền lành, không giận, vui vẻ kể chuyện giết trăn cho mẹcon Lý Thông nghe. Lý Thông nghe xong, nảy ra một mưu thâm độc. Nódọa Thạch Sanh rằng Trăn tinh là của nhà vua nuôi xưa nay, bây giờ giết đi,tất thế nào cũng bị tội chết. Rồi khuyên Thạch Sanh trốn đi, để hắn ở nhàkiếm cách thu xếp trở về thôn cũ ở gốc đa. Còn Lý Thông thì đêm ngày trẩykinh, tâu vua đã trừ được Trăn tinh và hắn được Vua phong chức đô đốc.

Bấy giờ công chúa con vua muốn kén phò mã, bảng yết khắp dân gian,điệp gửi cùng các nước, nhưng không chọn được ai vừa ý. Một hôm côngchúa đi dạo vườn hoa, bỗng con yêu tinh Ðại bàng sà xuống cắp đi mất.Tình cờ đại bàng bay ngang trên cây đa có Thạch Sanh đang ngồi thẫn thờdưới gốc cây. Thạch Sanh thấy vậy, liền gương cung bắn một phát trúngngay vào cánh. Nhưng đại bàng rút tên ra rồi tiếp tục bay đi, Thạch Sanhlần theo vết máu đỏ, thấy đại bàng chui vào một cái hang rất kiên cố.Chàng đánh dấu lối vào hang và trở về.

Khi nghe tin công chúa bị yêu quái cắp đi mất tích nhà vua đau lòng xótruột, truyền cho lý Thông đi tìm, hứa tìm được sẽ gả công chúa và truyềnngôi cho. Lý Thông vừa mừng vừa lo, bèn lập mưu mở hội hát xướng trongmười ngày, sức cho nhân dân đến xem mục đích để dò hỏi nghe ngóng tintức. 

Tám chín ngày đã qua, mà không nghe ai nói một lời gì về chuyện đại bàng bắt người cả. Tin Lý Thông mở hội hát xướng đồn đến tai Thạch Sanh,chàng lần về thăm, gặp Thạch Sanh, Lý Thông tỏ mối lo không tìm đượccông chúa. Thạch Sanh thật thà mà kể lại về việc bắn trúng cánh chim. LýThông mừng lắm, lập tức nhờ Thạch Sanh dẫn đường, mang lính đến nơisào huyệt của yêu quái. Thạch Sanh tình nguyện xuống hang tìm côngchúa hộ bạn. Quả nhiên gặp công chúa ở đó, Thạch Sanh bèn lấy thuốcmê, bảo công chúa đưa cho đại bàng uống. Ðoạn Thạch Sanh buộc côngchúa vào dây, ra hiệu cho Lý Thông ở ngoài hang kéo lên. Xong chàng sửasoạn lên theo, nhưng Lý Thông đã ra lệnh cho quân lính lấp kín hang lạimất rồi.    

Giữa lúc đó thì đại bàng tỉnh lại. Thấy mất công chúa, hắn nổi giận lôi đìnhgầm lên, vách đá ầm ầm rung chuyển. Nhưng Thạch Sanh hoá phép đánhnhau với nó, cuối cùng đại bàng bị giết chết, Thạch Sanh mò tìm lối ra, điđến một nơi, chàng thấy có một cũi sắt trong giam một người con trai. Thìra đó là thái tử con vua Thủy Tề, bị đại bàng giam đã ngót một năm. ThạchSanh lấy cung vàng bắn tan cũi sắt, cứu thái tử ra. Thái tử mời Thạch Sanhvề thủy cung để vua cha được đền ơn. Vua Thủy Tề mừng lắm, tặng ThạchSanh vô số vàng bạc châu báu, nhưng chàng đều từ chối không nhận, chỉnhận lấy một cây đàn. Xong rồi từ giã vua và thái tử, lên trần gian, về chốncũ ở gốc đa.

Bấy giờ hồn Trăn tinh và Ðại bàng, khổ sở đói khát, đi thang lang, thấtthểu, tình cờ gặp nhau, bèn bàn định mưu kế trả thù Thạch Sanh. Chúnglẻn vào kho vua ăn trộm ngọc ngà châu báu, rồi mang về để ở gốc đa, chỗcủa Thạch Sanh. Thạch Sanh bị bắt hạ ngục. 

Nói về công chúa, từ khi lên khỏi hang, chờ Thạch Sanh lên. Thấy Lý Thôngđã lấp mất cửa hang, uất ức lên mà hóa câm. Khi trở về cung, ai hỏi gì nàngcũng không nói. Vua buồn rầu sai Lý Thông lập đàn cầu nguyện, nhưngđàn lập đã một tháng mà công chúa vẫn không nói được. Kịp đến choThạch Sanh bị bắt giao cho Lý Thông xét sử, thì Lý Thông bèn định tâm giếtđi cho khỏi lo ngại về sau. 

Ngồi trong ngục. Thạch Sanh buồn tình lấy đàn ra gẩy, Không ngờ cây đànấy lại là đàn thần. Gẩy đến đâu đàn kể lể đến đó, nó kể rõ đầu đuôi câuchuyện, nó tố cáo tội ác của Lý Thông, nó oán trách sự hờ hững của côngchúa. Nó kêu lên, nó rền rĩ, ngân nga trong cung này đến cung nọ. Côngchúa ngồi trên lầu, nghe tiếng đàn bỗng reo mừng, cười nói, xin vua chacho gọi người gẩy đàn. Vua đòi Thạch Sanh kể lại sự tình cho vua nghe, từkhi mồ côi cha mẹ, học phép tiên, kết bạn với Lý Thông, khi chémtrăn tinh, khi bắn đạ bàng, cứu công chúa và bị lấp cửa hang. Khi cứu convua Thuỷ Tề, khi bị hồn yêu tinh vu oan giáo hoạ.      

Vua liền truyền lệnh hạ ngục mẹ con Lý Thông, và giao cho Thạch Sanhđược toàn quyền xử định. Thạch Sanh thương tình cho hai mẹ con LýThông trở về làng, nhưng dọc đường hai mẹ con gặp trận mưa giông và cảhai đều bị sét đánh chết.

Kế đó, vua cho Thạch Sanh kết hôn cùng công chúa, tin ấy truyền đi, thái tửmười tám nước chư hầu trước đã ôm hận vì bị công chúa ruồng rẫy, nayvua gả cho một thằng khố rách áo ôm, liền cất binh mã đến hỏi tội.Vua saiThạch Sanh ra dẹp giặc. Khi giáp trận, Thạch Sanh lại đem cây đàn củamình ra gẩy. Tiếng đàn khi khoan khi nhặt, êm ấm lạ thường, khiến choquân địch phải xúc động, người thì bồi hồi thương con, thương vợ, kẻ thìbâng khuâng nhớ tới quê hương ,không một ai còn nghĩ tới chiến đấu nữa.Thái tử mười tám nước chư hầu thấy thế khiếp sợ vội vàng xin hàng, ThạchSanh dọn một liêu cơm nhỏ cho chúng ăn, nhưng chúng ăn mãi không hết.Chúng càng phục Thạch Sanh rập đầu lậy tạ kéo nhau về nước.

Vua liền làm lễ nhường ngôi cho Thạch Sanh. Khi lên ngôi công việc đầutiên của Thạch Sanh là xóa thuế, phóng thích tù nhân, và khuyến khíchmuôn dân trăm họ theo nghề nông trang. Từ đó, nhân dân mới được yênổn làm ăn nhà nhà được no ấm đông vui. 

Nguồn bài viết : http://truyenxuatichcu.com/co-tich-viet-nam/thach-sanh.html