Ví dụ : lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuẩt trong xã hội có đối kháng giai cấp , mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên tiến với quan hệ sản xuất lạc hậu kìm hãm nó diễn ra rất quyết liệt và gay gắt . Chỉ có thể thông qua các cuộc cách mạng xã hội bằng rất nhiều hình thức kể cả bạo lực mới có thể giải quyết mâu thuẫn một cách căn bản.

Sự đấu tranh của các mặt đối lập được chia thành nhiều giai đoạn . Thông thường khi nó mới xuất hiện , hai mặt đối lập chưa thể hiện rõ xung khắc gay gắt người ta gọi đó là giai đoạn khác nhau . Tất nhiên không phải bất kỳ sự khác nhau nào cũng được gọi là mâu thuẫn . Chỉ những sự khác nhau nào cùng tồn tại trong cùng một sự vật có liên hệ hữu cơ với nhau , phát triển ngược chiều nhau , tạo thành động lực bên trong của sự phát triển thì hai mặt đối lập đó mới hình thành bước đầu của một mâu thuẫn . Khi hai mặt đối lập của một mâu thuẫn phát triển đến xung đột gay gắt , nó biến thành độc lập . Sự vật cũ mất đi , sự vật mới hình thành . Sau khi mâu thuẫn được giải quyết sự thống nhất của hai mặt đối lập cũ được thay thế bởi sự thống nhất của hai mặt đối lập mới , hai mặt đối lập mới lại đấu tranh chuyển hoá tạo thành mâu thuẫn .Mâu thuẫn được giải quyết , sự vật mới xuất hiện . Cứ như thế đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho sự vật biến đổi không ngừng từ thấp đến cao . Chính vì vậy Lênin khẳng định “sự phát triển là một cuộc đấu tranh của các mặt đối lập “.

Khi bàn về mối quan hệ giữa sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập , Lênin chỉ ra rằng :’Mặc dù thống nhất chỉ là điều kiện để sự vật tồn tại với ý nghĩa là chính nó – nhờ có sự thống nhất của các mặt đối lập mà chúng ta nhận biết được sự vật , sự vật tồn tại trong thế giới khách quan . Song bản thân sự thống nhất chỉ là tạm thời . Đấu tranh của các mặt đối lập mới là tuyệt đối . Nó diễn ra thường xuyên , liên tục trong suốt quá trình tồn tại của sự vật . Kể cả trong trạng thái ổn định , cũng như khi chuyển hoá nhảy vọt về chất . Lênin viết :”sự thống nhất (phù hợp , đồng nhất ,tác dụng ngang nhau )của các mặt đối lập là có điều kiên , tạm thời , thoang qua trong tương đối . Sự đấu tranh của các mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuyệt đối cũng như sự phát triển , sự vận động tuyệt đối”.

*Chuyển hóa của các mặt đối lập .

Không phải bất kỳ sự đấu tranh nào của các mặt đối lập đều dẫn tới sự chuyển hoá giữa chúng . Chỉ có sự đấu tranh của các mặt đối lập phát triển đến một trình độ nhất định , hội đủ các điều kiện cần thiết mới dẫn đến chuyển hoá , bài trừ , phủ định lẫn nhau . Trong giới tự nhiên , chuyển hoá của các mặt đối lập thường diễn ra một cách tự phát , còn trong xã hội chuyển hoá của các mặt đối lập diễn ra nhất thiết phải thông qua hoạt động có ý thức của con người

Do đó , không nên hiểu sự chuyển hoá của các mặt đối lập chỉ là sự hoán đổi vị trí một cách đơn giản , máy móc . Thông thường thì mâu thuẫn chuyển hoá theo hai phương thức :

+Phương thức thứ nhất :Mặt đối lập này chuyển hoá thành mặt đối lập kia nhưng ở một trình độ cao hơn xét về phương diện chất của sự vật .

Ví dụ :Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội phong kiến đấu tranh chuyển hoá lẫn nhau để hình thành quan hệ sản xuất mới ở trình độ cao hơn.

+Phương thức thứ hai:Cả hai mặt đối lập đều chuyển hoá lẫn nhau để tạo thành hai mặt đối lập hoàn toàn mới .

Ví dụ :Nền kinh tế Việt Nam chuyển hoá từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung , quan liêu , bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa .

Từ mâu thuẫn trên cho ta thấy trong thế giới thực , bất kỳ sự vật , hiện tượng nào cũng chứa đựng trong nó những mặt những thuộc tính có khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau. Sự đấu tranh chuyển hoá của các mặt đối lập trong điều kiện cụ thể tạo thành mâu thuẫn . Mâu thuẫn là hiện tượng khách quan , phổ biến của thế giới . Mâu thuẫn được giải quyết , sự vật cũ mất đi , sự vật mới hình thành . Sự vật mới lại nảy sinh các mặt đối lập và mâu thuẫn mới .

Các mặt đối lập này đấu tranh chuyển hoá và phủ định lẫn nhau dể tạo thành sự vật mới hơn . Cứ như vậy các sự vật , hiên tượng trong thế giới khách quan thường xuyên biến đổi và phát triển không ngừng . Vì vậy mâu thuẫn là nguồn gốc và động lực phát triển của mọi quá trình phát triển