"Kim Long có gái mĩ miều,

Trẫm thương, trẫm nhớ, trẫm liều, trẫm đi"

Từ Kinh thành Huế, đi xuôi về hướng thượng nguồn dòng Hương giang, tọa lạc miền đất Kim Long. Kim Long tự bao đời đi vào thơ ca xứ Huế là một vùng đất trù phú với phong cảnh hữu tình, là miền đất lành nơi thiên nhiên ban tặng nhiều sản vật cho người dân Huế. Bên cạnh đó, Kim Long từng là thủ phủ sầm uất của xứ Đàng Trong dưới thời Thượng Vương Nguyễn Phúc Lan, là nơi đặt dinh chúa Nguyễn, được chính giáo sĩ Alexander de Rhodes ghi nhận lại trong các ghi chép của mình. Và cũng chính tại miền đất này đã nảy sinh một mối lương duyên, một giai thoại đẹp vô cùng đặc biệt trong lịch sử triều Nguyễn.

Hoàng đế Thành Thái là một vị Hoàng đế có cá tính cực kì mạnh mẽ, đầu óc tương đối phóng khoáng nhờ tiếp thu Tây học, giai thoại kể rằng ông rất hay thường cải trang để vi hành trong dân chúng. Và cũng trong một lần vi hành này đã nảy sinh một câu chuyện tình cảm lãng mạn, nên thơ và cũng có phần... ngô nghê, bốc đồng.

Trong một lần "vi hành" đến vùng đất Kim Long, trời đã xế chiều, Hoàng đế bước xuống bến sông gọi đò về. Không biết do vô tình hay sắp đặt, ngài liền ngẩn người khi thấy cô lái đò là một cô gái má hồng như màu cánh sen, dáng bộ tha thướt, dẫu ở chốn bình dân mà xem có bề quý phái khác hẳn người bình thường, cộng với khung cảnh lãng đãng trên dòng Hương giang buổi xế chiều càng khiến cho trái tim ngài thổn thức. Và thế là bậc đế vương của Đại Nam đã trúng "tiếng sét ái tình".

Rồi trong bộ dạng của một chàng thanh niên bình thường, Hoàng đế đến bên thiếu nữ hỏi:

"O kia, có ưng làm Quý phi không?"

Sau giây phút thẹn thùng và ngỡ ngàng trước câu hỏi lạ, nửa đùa, nửa thật, cô mạnh dạn trả lời:

"Ưng !"

Cô ngỡ trả lời bâng quơ như thế cho có, cho xong, có ai ngờ rằng chàng thanh niên liền đến đầu mũi thuyền giành lấy mái chèo nói: "Hãy để trẫm chèo rước Quý phi về cung". Rồi Hoàng đế chèo đò xuôi dòng nước đến đậu trước Nghênh Lương Đình trước Kinh đô. Đò cập bến, Hoàng đế đường hoàng dắt tay người con gái ấy vào Đại Nội trước sự ngỡ ngàng của cả Tam cung - Lục viện.

___________________

Đó là một giai thoại nổi tiếng được lưu truyền rộng rãi trong dân gian xứ Huế, và người con gái ấy không ai khác ngoài Nhất giai Huyền phi Nguyễn Hữu Thị Nga. Huyền phi là con gái của Nguyễn Hữu Độ, một trọng thần trong triều đình lúc bấy giờ, đồng thời là em gái ruột của Phụ Thiên Thuần Hoàng hậu Nguyễn Hữu Thị Nhàn (chính thất của Hoàng đế Đồng Khánh), dòng dõi xuất thân cao quý, trong hậu cung của Hoàng đế Thành Thái, địa vị của Nhất giai Huyền phi xếp thứ hai, chỉ ngay sau Hoàng Quý phi Nguyễn Thị Vân Anh. Huyền phi sinh hạ cho Hoàng đế Thành Thái được hai người con: Hoàng Thập nhất tử Vĩnh Giác và Hoàng Bát nữ Lương Khanh

Rõ ràng với một gia thế hiển hách như thế, việc Huyền phi lại trở thành một cô lái đò của vùng đất Kim Long không phải là ngẫu nhiên mà rõ ràng có một sự sắp đặt. Tuy nhiên, dù vô tình hay hữu ý, chúng ta cũng có một mối lương duyên thật nên thơ, trữ tình đi vào thơ ca.

Nguồn: thiên nam lịch đại hậu phi