Người Việt Nam có nhiều đức tính được người nước ngoài đánh giá cao, nhất là tinh thần cầu tiến, ham học hỏi, mong muốn phát triển hơn.

Năm 1998 tôi thi đậu một cuộc thi tìm hiểu về văn hóa Pháp do IDECAF (Viện Trao đổi Văn hóa Pháp) tổ chức và được xuất ngoại lần đầu tiên. Khi sang Pháp, tôi được ban tổ chức cho theo học một khóa ngắn hạn tại trung tâm ngôn ngữ CIEL ở tỉnh Brest chung với nhiều bạn trẻ đồng trang lứa đến từ khắp nơi ở châu Âu. Các bạn đến từ những gia đình giàu có, được cha mẹ cho sang Pháp học hè với mục đích trau dồi tiếng Pháp. Đa phần họ đều trẻ trung, cao ráo, tràn đầy năng lượng. Đứng gần họ tôi cảm thấy vô cùng tự ti vì mình quá thấp bé, ốm o, gầy còm. Tôi trông ngờ nghệch, chỉ biết cười một cách thụ động và ngu ngơ. Nhưng khi vào lớp học, chỉ trong vài phút đầu tiên sinh hoạt cùng cô giáo, mọi người đều ngạc nhiên nhận ra cô nhóc đến từ Việt Nam trở nên hoạt bát, phát biểu tự tin và chững chạc hơn hẳn bạn bè đồng lứa châu Âu. Bản thân tôi cũng ngạc nhiên nhận ra, mình không thua kém ai cả, dù đến từ nước Việt Nam xa xôi. Tôi nhớ cô giáo của trường Brest khi đó đã khen tôi trước mặt các bạn trẻ châu Âu ngồi xung quanh. Cô còn nói cô rất có cảm tình với nước Việt Nam và người Việt Nam. Dù trong lịch sử, nước Pháp đã thua trận Điện Biên Phủ, nhưng người Pháp chưa bao giờ ghét bỏ hoặc khinh rẻ người Việt. Cô giáo nhấn mạnh điều này vì người Pháp rất ghét người Anh và người Đức, vốn cũng là những nước từng chiến thắng nước Pháp trong quá khứ. Trong lớp khi đó có vài bạn người Đức, họ hỏi lại cô giáo thích người Việt Nam nhất ở điểm nào. Cô trả lời: "Người Việt Nam rất cầu tiến. Vì thế họ không ngừng tiến lên phía trước".

Năm 2001, tôi lại sang Bỉ học cao học ở trường Đại học Liège. Tôi cũng thiếu tự tin và mờ nhạt bên cạnh những bạn bè đồng môn quốc tế. Họ vui vẻ, đứng theo từng nhóm trò chuyện cười đùa rất vô tư. Còn tôi lẻ loi một mình, mặt mày căng thẳng, sợ sệt, lo âu. Tôi tham gia một lớp về chiến lược Marketing toàn cầu mà trong lòng cứ lo ngay ngáy. Sau đó tôi đến văn phòng của giáo sư trình bày mình đến từ Việt Nam, nhập học trễ và cảm thấy môn học này quá khó. Giáo sư Van Cailli đưa tôi thêm tài liệu và nói: "Cứ cố gắng hết sức, rồi tôi sẽ chú ý xem sức học của em thế nào". Trong một lần lên làm thuyết trình trước lớp, tôi ngạc nhiên nhận ra mọi người lắng nghe mình rất chăm chú và sau đó giáo sư Van Cailli đã khen tôi rất nhiều. Ông nói một điều làm tôi nhớ đến giờ: "Người Việt Nam có một khuyết điểm, hay đánh giá bản thân mình thấp hơn thực tế. Em hãy tự tin hơn". Sau một năm học ở Liège, khi tôi chia tay giáo sư về lại Việt Nam, ông nói ông tin tôi sẽ có thêm thành quả ở phía trước "Vì em luôn cầu tiến!".

Không chỉ một mình tôi được khen cầu tiến, nhìn xung quanh những anh chị du học sinh học hệ cao học khi đó đang học ở Liège, ai cũng được bạn bè quốc tế và các giáo sư ghi nhận tinh thần học hỏi rất cao. Có nhiều anh vốn xuất thân từ những gia đình rất khó khăn ở những tỉnh miền núi phía Bắc hay miền Trung sỏi đá, thế mà nhờ cầu tiến, các anh có những suất học bổng danh giá ở châu Âu. Tuổi thơ các anh từng chăn trâu, làm đồng vất vả, nhưng giờ các anh sẽ có bằng Tiến sĩ và về lại Việt Nam giảng dạy đại học.

Nhiều bạn sinh viên người Ý và Tây Ban Nha rất ngạc nhiên khi thấy nhóm du học sinh Việt Nam rất nghiêm túc trong việc học, và lúc nào cũng cố gắng tranh thủ thời gian học càng nhiều càng tốt để sau này đem "vốn học" về Việt Nam. Theo lời họ kể, sinh viên nước họ cứ học tà tà, thích kéo dài thời gian làm sinh viên. Khi ra trường rồi họ còn đi du lịch bụi lung tung, chưa vội tìm việc làm, chưa vội ổn định để tiếp tục phát triển sự nghiệp. Tôi không chắc những lời họ nói có tính chính xác bao nhiêu phần trăm, nhưng nhìn chung người Việt Nam quả thật trông nghiêm túc hơn, cầu tiến hơn giới trẻ châu Âu đồng trang lứa. Vì thế, giáo sư đại học và các tổ chức cho học bổng rất thích người Việt Nam.

Cầu tiến, đó là đức tính rất quý của người Việt Nam. Và đó là điều làm nên sự khác biệt giữa người Việt Nam với những dân tộc khác. Sau những năm tháng học hành, khi ra đời đi làm trong những công ty nước ngoài, tôi cũng luôn được nghe sếp và đồng nghiệp nước ngoài nhận xét: "Người Việt Nam rất cầu tiến, giới trẻ Việt Nam rất hiếu học, các lớp học buổi tối về ngoại ngữ, tin học, các lớp nâng cao, các khóa cao học, MBA luôn đông nghịt học viên".

Khi tôi hỏi một ông sếp cũ người Pháp tại sao ông đánh giá cao tính cầu tiến của người Việt Nam. Ông trả lời: "Cầu tiến là khi chúng ta luôn có những mục tiêu đề ra cho bản thân mình vươn đến. Hết mục tiêu này đến mục tiêu khác, chúng ta không ngừng đặt ra mục tiêu cao hơn trong quá trình hoàn thiện bản thân. Một người có tinh thần cầu tiến sẽ luôn tiến bộ và không ngừng trưởng thành. Và một xã hội có nhiều người cầu tiến thì chắc chắn đời sống sẽ phát triển một cách tích cực". Một ông sếp cũ khác người Singapore thì cho rằng người Việt Nam không thích than phiền mà chỉ tận dụng tối đa những gì trong tầm tay để cố gắng đạt mục tiêu đề ra. Tinh thần cầu tiến vượt khó của người Việt Nam rất đáng trân trọng. Riêng về giới trẻ Việt Nam thì bản tính cần cù, chăm chỉ và hiếu học đã làm rất nhiều người nước ngoài nể phục.

Năm 2011, tôi được tỉnh Gironde (thủ phủ là thành phố Bordeaux) mời sang tỉnh này nói chuyện với học sinh năm cuối cấp hai về "Tinh thần công dân châu Âu". Khi tiếp xúc liên tục với các em tại nhiều trường khác nhau kéo dài hai tuần lễ, tôi ngạc nhiên nhận ra các em khá ngây thơ và trưởng thành chậm hơn các em Việt Nam ở cùng độ tuổi. Các em học sinh Pháp phát triển sớm hơn về thể chất, 90% học sinh nữ trang điểm đậm khi đi học, học sinh nam tập thể hình để có cơ bắp vạm vỡ. Nhưng các em có ý niệm mơ hồ về nghề nghiệp tương lai, không quan tâm đến tình cảnh gia đình và không em nào tham gia học thêm một môn ngoại ngữ. Khi nghe tôi nhận xét học sinh cuối cấp hai mà còn vô tư quá, thầy cô tỉnh Gironde đồng tình: "Các em còn trẻ con lắm, không biết lo nghĩ gì hết. Có thể vì người lớn chúng tôi chiều chuộng chúng quá chăng!".

Trong một trường học ở tỉnh Gironde, tôi được cô hiệu trưởng hào hứng giới thiệu thư ký của cô là một cô gái đến từ Việt Nam. Cô hiệu trưởng tấm tắc khen: "Vân theo gia đình nhập cư đến Pháp, khó khăn vì hòa nhập, học hành lở dở. Vậy mà giờ làm thư ký cho tôi, cô bé siêng năng, chịu khó làm việc lắm. Vẫn còn đang theo học qua mạng chương trình đại học dành cho người đã đi làm. Người Việt Nam thật là cầu tiến!".

Cũng trong chuyến đi đó, ông thị trưởng thành phố Lormont (ngoại ô Bordeaux) mời tôi đến nói chuyện tại thư viện thành phố Lormont cho những em 18 tuổi nghe. Ông mào đầu trước: "Các em hãy nghe câu chuyện của một người đến từ Việt Nam. Các em được chính quyền thành phố chăm sóc tốt như thế nào, mà các em cứ mãi than phiền. Còn những bạn Việt Nam bằng tuổi với các em luôn biết cầu tiến vươn lên...". Bị ông thị trưởng"mớm cung", tôi cũng nói theo hướng đó. Nhưng càng nói, tôi càng nhận ra một sự thật rõ ràng, người Việt Nam được nuôi dưỡng ngay từ nhỏ là phải luôn cầu tiến, phải luôn có được một tương lai tốt đẹp, sau đó giúp đỡ gia đình và xã hội xung quanh. Những thanh niên Pháp 18 tuổi đó nghe tôi nói say sưa, họ gật gù đồng cảm: "Có lẽ chúng em phải bớt than phiền hoàn cảnh, nên bắt chước người Việt Nam, sống tích cực và cầu tiến hơn". Khi nghe các em nói như thế, tôi thật sự rất xúc động và tự hào.

Với tinh thần cầu tiến, người Việt Nam cố gắng học hỏi những cái hay, cái đẹp của nước ngoài, điều này cũng có nghĩa là người nước ngoài sẽ nhìn ngược lại nước Việt Nam để thấy rằng người Việt Nam không ngừng tiến lên phía trước. Nhà bác học Trương Vĩnh Ký (Pétrus Ký) nổi tiếng trong lịch sử là một người hiếu học và có óc cầu tiến. Ông sử dụng thông thạo 27 thứ tiếng và được cả thế giới công nhận là một trong mười tám nhà bác học trên thế giới. Ngày nay nhiều người Pháp lớn tuổi vẫn còn nhớ đến Pétrus Ký như là một nhà văn hóa, am tường lịch sử, địa lý người Việt Nam. Ông cũng là người sáng lập và là Tổng biên tập tờ báo quốc ngữ đầu tiên, tờ Gia Định báo.

Một ví dụ điển hình khác là nhà văn hóa Hữu Ngọc năm nay đã 98 tuổi. Dù tuổi cao, ông không ngừng học hỏi, viết lách, rèn luyện các kỹ năng ngoại ngữ. Ông viết song song các bài báo về văn hóa bằng tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Việt cho các tờ báo lớn. Khi được hỏi vì sao lớn tuổi mà cố gắng viết nhiều làm gì, ông trả lời vì sợ nếu không tiếp tục trau dồi ngoại ngữ, ông có thể quên mất. Tinh thần học tập của ông quả đáng cho người nước ngoài khâm phục. Nhà văn hóa Hữu Ngọc là tác giả của cuốn Lãng du trong văn hóa Việt Nam, được xem là người "xuất nhập khẩu" văn hóa. Ông cũng là người thích những buổi nói chuyện về văn hóa với người nước ngoài.

Thời gian gần đây, nhiều người có cái nhìn bi quan về giới trẻ Việt Nam và đánh giá thấp người Việt Nam hơn những dân tộc khác. Cá nhân tôi vẫn tin rằng giới trẻ Việt Nam rất cầu tiến, chỉ cần họ được cọ xát, được tiếp xúc nhiều hơn với thế giới bên ngoài, chắc chắn họ sẽ tự tin hơn và không ngừng phát triển. Trên các diễn đàn mạng, chúng ta có thể thấy một bộ phận giới trẻ khá rảnh rỗi, nông cạn, sống tiêu cực. Nhưng thực tế ngoài cuộc sống, xung quanh tôi là rất nhiều bạn trẻ có chí cầu tiến, lao động miệt mài, sống có mục tiêu tích cực. Họ ý thức rất rõ tình hình của đất nước, hiểu là chúng ta cần nỗ lực hơn nữa để có vị trí vững mạnh hơn. Tuy vậy, tôi cho rằng họ không thích hô hào nói những chuyện lớn lao mà chỉ tập trung trong học tập và công việc. Tôi nghĩ truyền thông thời gian qua phần nhiều đưa tin về bộ phận giới trẻ khá tiêu cực, trong khi những tin tích cực về giới trẻ Việt Nam như hiếu học, cầu tiến, cần cù, năng động... lại ít được quan tâm. Vì thế, xã hội lầm tưởng là giới trẻ ngày nay đáng thất vọng so với những thế hệ trước. Thật ra là giới trẻ ngày nay được trang bị rất nhiều kiến thức và kỹ năng, họ cũng tự mình tìm kiếm cơ hội để được cọ xát với thực tế và tích lũy kinh nghiệm. Họ cũng sống trách nhiệm hơn với môi trường và xã hội. Truyền thông nên viết về những bạn trẻ này để truyền cảm hứng cho những bạn khác.