Việc sửa đổi và bổ sung hệ thống pháp luật của Đại Nam là một trong những cải cách quan trọng nhất, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của quốc gia. Ngày 5/3/1820, ta triệu tập buổi thượng triều để chính thức công bố các điều khoản sửa đổi và bổ sung, dựa trên các hệ thống luật hiện đại, kết hợp với bối cảnh và điều kiện của Đại Nam.

I. Những nguyên tắc cơ bản của bộ luật mới
    1.    Nhà nước pháp quyền: Mọi người, từ vua cho đến dân thường, đều phải tuân theo luật pháp. Không ai có đặc quyền đứng trên luật pháp.
    2.    Bảo vệ quyền lợi của nhân dân: Đặt trọng tâm vào quyền con người, đảm bảo công bằng, minh bạch và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mọi tầng lớp trong xã hội.
    3.    Thích ứng với thời đại: Luật pháp không chỉ dựa vào truyền thống mà còn tiếp thu tinh hoa pháp luật hiện đại để phù hợp với thực tiễn đất nước.
    4.    Pháp trị kết hợp nhân trị: Nhà nước cứng rắn với những hành vi phạm pháp nhưng cũng có những chính sách khoan hồng phù hợp với từng trường hợp cụ thể.

⸻

II. Nội dung cải cách luật pháp

Bộ luật mới của Đại Nam sẽ bao gồm các điều khoản quan trọng, chia thành các nhóm luật chính như sau:

1. Luật Hiến pháp
• Xác lập nguyên tắc tam quyền phân lập (hành pháp, lập pháp, tư pháp) nhưng vẫn đảm bảo quyền lực trung ương của Hoàng đế.
• Quy định quyền và nghĩa vụ của công dân, bao gồm quyền tự do ngôn luận, quyền sở hữu tài sản, quyền được xét xử công bằng, quyền được giáo dục.
• Xây dựng chính quyền địa phương: Các Tổng đốc, Tuần phủ chịu trách nhiệm trước triều đình, nhưng có quyền tự quyết nhất định trong phạm vi hành chính của mình.

2. Luật Dân sự
• Quyền sở hữu tài sản: Bảo vệ quyền sở hữu đất đai, nhà cửa, tài sản cá nhân của mọi công dân, kể cả phụ nữ.
• Quyền thừa kế: Mọi công dân đều có quyền lập di chúc để phân chia tài sản của mình.
• Hợp đồng và giao dịch: Xây dựng cơ chế pháp lý rõ ràng về hợp đồng, đảm bảo giao dịch kinh tế minh bạch.

3. Luật Hình sự
• Xóa bỏ những hình phạt dã man như lăng trì, tru di tam tộc, thay bằng các hình phạt hiện đại như phạt tù, lao động công ích, phạt tiền.
• Tăng cường xử lý tham nhũng: Quan lại tham nhũng bị xử phạt nghiêm khắc, có thể bị tịch thu toàn bộ tài sản và phạt tù.
• Bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và trẻ em: Hình phạt nặng đối với những kẻ có hành vi bạo hành, xâm phạm phụ nữ và trẻ em.

4. Luật Thương mại
• Thương nhân trong và ngoài nước được tự do kinh doanh, miễn là tuân thủ quy định về thuế và chất lượng hàng hóa.
• Thành lập các công ty và ngân hàng, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển.
• Kiểm soát độc quyền, tránh để một nhóm thương gia lũng đoạn thị trường.

5. Luật Đất đai
• Thực hiện cải cách ruộng đất, tái phân phối đất canh tác hợp lý, đảm bảo quyền lợi của nông dân.
• Tăng cường bảo vệ rừng và tài nguyên thiên nhiên: Cấm khai thác bừa bãi, yêu cầu trồng rừng thay thế.

6. Luật Giáo dục
• Phổ cập giáo dục bắt buộc cho trẻ em từ 6 tuổi trở lên.
• Tăng cường đào tạo nghề, giúp dân chúng có nhiều cơ hội việc làm hơn.
• Cải cách nội dung giáo dục: Không chỉ dạy Tứ thư, Ngũ kinh mà còn có toán học, khoa học, kỹ thuật.

7. Luật Hành chính - Công vụ
• Quan lại phải qua thi tuyển minh bạch, không dựa vào xuất thân.
• Có chế độ lương bổng rõ ràng, giảm tình trạng tham nhũng.

Ngay khi công bố bộ luật mới, triều đình dậy sóng. Các đại thần bảo thủ phản đối quyết liệt, cho rằng việc thay đổi luật pháp sẽ phá vỡ trật tự truyền thống. Một số đại thần như Trịnh Hoài Đức, Lê Bá Đạt cho rằng: "Pháp luật Đại Nam đã có từ thời Lê, nay bệ hạ thay đổi quá nhiều, e rằng dân không theo kịp."

Các đại thần cấp tiến như Nguyễn Văn Thành, Lê Văn Duyệt, Trương Minh Giảng ủng hộ, cho rằng đây là điều tất yếu để đất nước phát triển. Nguyễn Văn Thành nói: "Thời thế thay đổi, luật pháp cũng phải thay đổi. Đại Nam muốn giàu mạnh, nhất định phải có pháp luật nghiêm minh và công bằng."

Thái hậu tỏ ra lo lắng, cho rằng việc xóa bỏ những hình phạt nghiêm khắc sẽ làm suy yếu quyền lực hoàng gia: "Hoàng nhi cải cách là điều tốt, nhưng nếu quá nhanh, e rằng sẽ mất lòng trung quân của thiên hạ."

Hoàng thân có người ủng hộ, có người phản đối. Một số hoàng thân lo sợ việc áp dụng luật mới sẽ khiến quyền lực của họ bị thu hẹp.

Nhân dân hoan nghênh: Nhiều người vui mừng vì luật pháp bảo vệ quyền lợi của họ tốt hơn. Một thương nhân ở Gia Định nói: "Nếu luật mới giúp buôn bán dễ dàng hơn, chúng tôi sẽ càng có động lực làm ăn."

Nông dân hưởng ứng: Việc cải cách ruộng đất giúp họ có đất canh tác ổn định hơn, không còn lo bị địa chủ áp bức. Giới sĩ phu có ý kiến trái chiều: Một số người cho rằng việc mở rộng giáo dục là tốt, nhưng số khác phản đối vì sợ truyền thống Nho giáo bị lu mờ.

Sau khi ban hành bộ luật này, ta biết rằng sẽ có nhiều phản ứng trái chiều. Ta không bất ngờ trước sự phản đối của phe bảo thủ, nhưng cũng không thể để họ ngăn cản tiến trình cải cách. Do đó, ta ra lệnh cho Cơ Mật Viện theo dõi sát những người có hành động chống đối. Ta cũng chuẩn bị sẵn biện pháp để kiểm soát phản ứng trong dân, giao cho Tổng đốc các tỉnh tổ chức tuyên truyền về lợi ích của luật mới. Ta dự định sẽ có các sắc lệnh bổ sung, từng bước điều chỉnh để dân chúng và quan lại dần thích nghi.

Bộ luật mới không chỉ là nền tảng pháp lý cho Đại Nam, mà còn là tuyên ngôn của một triều đại cải cách, hướng tới một đất nước mạnh mẽ và thịnh vượng.