Nhân loại từ lâu đã không ngừng tìm cách hiểu vũ trụ. Ban đầu, con người tin rằng Trái Đất và bầu trời là bất biến, rồi đến thuyết địa tâm, trước khi Copernicus đưa ra mô hình nhật tâm, chứng minh rằng Trái Đất quay quanh Mặt Trời. Những khám phá thiên văn hiện đại tiếp tục mở rộng tầm nhìn của chúng ta: không chỉ Trái Đất, mà cả Mặt Trời cũng đang di chuyển trong một thiên hà khổng lồ. Và thậm chí, thiên hà của chúng ta cũng không đứng yên mà đang bị kéo về một điểm hấp dẫn vĩ đại. Hơn thế nữa, vũ trụ không ngừng giãn nở với tốc độ vượt xa ánh sáng, khiến ánh sáng mà ta nhìn thấy từ các ngôi sao thực chất là tàn dư của quá khứ xa xôi.

Ở một hướng khác, con người khám phá ra các nguyên tố, rồi nhận ra chúng được tạo thành từ các nguyên tử nhỏ hơn. Những nguyên tử này, tưởng chừng như là đơn vị cơ bản nhất của vật chất, lại tiếp tục được phân rã thành những hạt nhỏ hơn như proton, neutron, và electron. Ban đầu, electron được xem như một hạt nhỏ bay theo quỹ đạo quanh hạt nhân, nhưng vật lý hiện đại chỉ ra rằng chúng không thực sự có quỹ đạo cố định, mà tồn tại dưới dạng một "đám mây xác suất", thoắt ẩn thoắt hiện. Những electron này, vốn được coi là thành phần cơ bản nhất, lại có thể không phải là đơn vị tối hậu của thực tại. Thuyết dây đề xuất rằng, thực ra, electron chỉ là một dạng dao động của những sợi dây nhỏ bé, rung động với tần số cao đến mức mắt ta lầm tưởng chúng là hạt điểm. Và thậm chí, một số nhà vật lý lý thuyết còn đưa ra giả thuyết rằng những "sợi dây" này thực chất có thể chỉ là những mặt phẳng bị cuộn lại, và nếu có công nghệ mở ra cấu trúc đó, ta có thể khám phá ra các chiều không gian khác ẩn giấu bên trong.

Mỗi khi nhân loại tin rằng mình đã nắm bắt được thực tại, thực tại lại tiếp tục trêu đùa bằng những khám phá mới. Nếu vạn vật đều không ngừng vận động, vậy tại sao không-thời gian lại có thể chỉ là một khối tĩnh bất động?

1. Worm-like beings động.

Trong mô hình không-thời gian 4 chiều tĩnh lặng đã được thảo luận trước đây, con người và các vật thể khác được mô tả như những "worm-like beings" – những thực thể kéo dài theo các đường cố định trong khối không-thời gian. Trong mô hình này, mỗi cá thể tồn tại từ lúc sinh ra đến khi kết thúc, với mọi hành động và sự kiện của họ đã được xác định trước và không thể thay đổi. Những đường này như những sợi chỉ duy nhất, không thể bị điều chỉnh hay tái cấu trúc, phản ánh một thực tại nơi mọi thứ diễn ra theo một kịch bản đã được viết sẵn.

Với sự phát triển vượt bậc của các lý thuyết vật lý hiện đại và sự nhận thức ngày càng sâu sắc về tính linh hoạt của thực tại, chúng ta bắt đầu đặt ra câu hỏi liệu "worm-like beings" có thể không còn là những đường cong cố định và tĩnh tại trong không-thời gian 4 chiều, mà thay vào đó trở thành những thực thể động, có khả năng tái cấu trúc không-thời gian dựa trên các hành động và ý chí tự do của mình hay không.

Hãy giả định một thực tại rằng trong đó "Các hành động ở hiện tại không chỉ ảnh hưởng đến tương lai mà còn định hình lại quá khứ theo cách mà tâm trí con người, bị ràng buộc vào thế giới vật chất, không nhận biết được", hay nói cách khác, "nhân tạo quả và quả tác nhân"

Theo lý thuyết này, hành động của con người không chỉ có khả năng tác động lên những gì sẽ xảy ra trong tương lai mà còn có thể ảnh hưởng đến những gì đã từng diễn ra trong quá khứ - theo nghĩa đen. Điều này ngụ ý rằng, mặc dù chúng ta sống trong một thế giới vật chất với những giới hạn nhất định về nhận thức, nhưng các hành động của chúng ta có thể tạo ra những biến đổi tinh vi trong cấu trúc không-thời gian, ảnh hưởng đến cả quá khứ và tương lai mà chúng ta không thể nhận biết trực tiếp. Do bộ não bất toàn của chúng ta bị giới hạn trong không-thời gian 4 chiều, nên chúng ta không có khả năng nhận thức được các thay đổi trên dòng thời gian do các hành động hiện tại gây ra.

Dĩ nhiên, chúng ta không có đủ các bằng chứng hoặc lý thuyết để xác minh hoặc bác bỏ giả thuyết này.

2. Ví dụ minh họa.

Hãy tưởng tượng bạn đi từ nhà (A) đến siêu thị (B) để mua sữa cho con mình. Trên lý thuyết, có vô số con đường để hoàn thành quãng đường AB, nhưng thực tế, bạn chỉ trải nghiệm một lộ trình duy nhất. Trên đường đi, bạn dừng lại để ngắm một bông hoa ven đường. Hành động này, theo cách nào đó, làm thay đổi quá khứ: thay vì ngắm bông hoa như lần trước, bạn gặp một con mèo. Sự thay đổi này lại tạo ra một chuỗi phản ứng, và tiếp tục, bạn có thể gặp một điều khác – cứ như vậy, quá khứ liên tục được tái định hình. Dẫu vậy, tất cả những thay đổi này không làm thay đổi kết quả cuối cùng: bạn vẫn đến siêu thị, điểm B.

Trong tất cả những lần thay đổi đó, tâm trí của bạn không thể nhận biết được quá khứ đã thay đổi ra sao. Khi bạn đặt chân đến siêu thị, bạn chỉ nhớ những gì đã xảy ra trên con đường cụ thể mà bạn vừa đi qua. Bạn không nhớ rằng, ở vòng lặp trước bạn "đã" từng gặp bông hoa hay con mèo, bởi tâm trí bạn bị ràng buộc trong dòng thời gian tuyến tính và liên tục bị "ghi đè" bởi thực tại. Mọi thay đổi trong quá khứ đều vượt ra ngoài khả năng cảm nhận của bạn – bạn chỉ nhận thức được hiện tại và hành trình đã đưa bạn đến đó, như thể những vòng lặp không hề tồn tại.

Từ góc nhìn bên ngoài không-thời gian, mô hình động cho thấy rằng con người, với tư cách là những worm-like beings, không còn là những đường cong cố định kéo dài qua không-thời gian. Thay vào đó, họ trở thành những thực thể linh hoạt, có khả năng điều chỉnh và tái cấu trúc chính đường cong không-thời gian của mình. Trong thực tại này, worm-like beings không chỉ chịu tác động từ quá khứ đến hiện tại và tương lai, mà còn tham gia vào một hệ thống nhân quả hai chiều, nơi hiện tại có thể tác động ngược lại để tái định hình quá khứ.

Tuy vậy, sự biến động này không phải là hoàn toàn tự do. Các worm-like beings vẫn bị ràng buộc bởi những quy tắc sâu xa của thực tại, đảm bảo rằng quá khứ, dù có thể thay đổi nhưng không bị phá vỡ hoàn toàn. Điều này gợi ý rằng quá khứ không phải là một hằng số bất biến, mà là một cấu trúc động, liên tục thay đổi dưới ảnh hưởng của hiện tại. Sự thay đổi này tạo ra một thực tại sống động, nơi mỗi thực thể không chỉ ảnh hưởng đến tương lai mà còn định hình lại những gì đã xảy ra.

Mô hình này không chỉ làm nổi bật khả năng tương tác phức tạp giữa các worm-like beings trong mạng lưới không-thời gian, mà còn mở ra những tiềm năng cho sự tiến hóa về nhận thức và ý chí tự do của nhân loại. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra một câu hỏi quan trọng: nếu thực tại cho phép con người thay đổi quá khứ thông qua các hành động hiện tại, liệu điều đó có dẫn đến những mâu thuẫn, nghịch lý, hoặc thậm chí sự sụp đổ của chính thực tại?

Thực tại mà chúng ta trải nghiệm không như vậy. Nó duy trì sự cân bằng và logic, bất chấp các khả năng thay đổi trong không-thời gian. Điều này gợi ý rằng có những yếu tố tiềm ẩn, những quy luật sâu xa giữ cho thực tại không sụp đổ bởi các nghịch lý. Các quy tắc này có thể bao gồm những giới hạn về mức độ thay đổi mà hiện tại có thể áp đặt lên quá khứ, hoặc cơ chế tự cân bằng bên trong hệ thống không-thời gian, đảm bảo rằng bất kỳ thay đổi nào cũng tuân theo một cấu trúc nhất quán, giữ cho thực tại vẫn logic và ổn định.