Phân tích nguyên nhân hình thành và bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền

Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX do những nguyên nhân chủ yếu sau:

-      Sự phát triển của lực lượng sản xuất dưới tác động của tiến bộ khoa học kỹ thuật đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, hình thành các xí nghiệp có quy mô lớn.

-      Vào 30 năm cuối thế kỷ XIX, những thành tựu khoa học kỹ thuật mới xuất hiện như lò luyện kim mới Betsome, Mactanh, Tomat… đã tạo ra sản lượng lớn gang thép với chất lượng cao; Phát hiện ra hóa chất mới như axit sunphuaric(H2SO4) thuốc nhuộm… máy móc mới ra đời: Động cơ Diezen, máy phát điện, máy tiền, máy phát…; phát triển những phương tiện vận tải mới: xe hơi, tàu thủy, xe điện, máy bay.. và đặc biệt là đường sắt. Những thành tựu khoa học kỹ thuật này, một mặt làm xuất hiện những ngành sản xuất mới đòi hỏi xí nghiệp phải có quy mô lớn, mặt khác nó dẫn đến tăng năng xuất lao động, tăng khả năng tích lũy tư banrm thúc đẩy phát triển sản xuất lớn.

-      Trong điều kiện phát triển của khoa học kỹ thuật, sự tác động của các quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản như quy luật giá trị thặng dư, quy luật tích lũy… Ngày càng mạnh mẽ, làm biến đổi cơ cấu kinh tế của xã hội tư bản theo phương hướng tập trung sản xuất quy mô lớn.

-      Cạnh tranh khóc liệt buộc các nhà tư bản phải tích cực cải tiến kỹ thuật, tăng quy mô tích lũy để thắng thế trong cạnh trạnh. Đồng thời, cạnh tranh gay gắt làm cho các nhà tư bản vừa và nhỏ bị phá sản, còn các nhà tư bản lớn phát tài, làm giàu với số tư bản tập trung và quy mô xí nghiệp ngày càng to lớn.

-      Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873 trong toàn bộ thế giới tư bản chủ nghĩa làm phá sản hàng loạt xí nghiệp vừa và nhỏ, thúc đẩy nhanh chóng quá trình tích tụ và tập trung tư bản.

-      Sự phát triển của hệ thống tín dụng tư bản chủ nghĩa trỏ thành đòn bẩy mạnh mẽ thúc đẩy tập trung sản xuất, nhất là việc hình thành các công ty cổ phần, tạo tiền để cho sự ra đời các tổ chức độc quyền.

Từ những nguyên nhân trên, V.I.Lenin khẳng định: “…tự do cạnh tranh đề ra tập trung sản xuất và sự tập trung sản xuất này, khi phát triển tới một mức độ nhất định, lại dẫn tới độc quyền.”

Bản chất của CNTBDQ là: Tự do cạnh tranh sinh ra tích tụ và tập trung sản xuất, tích tụ và tập trung sản xuất phát triển đến mức độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền.

Trịnh Mnh Vương_VauI